راه های تقویت سیستم ایمنی بدن

تقویت سیستم ایمنی بدن، یکی راهکارهای بسیار موثر در حفاظت از بدن در مقابل عوامل خارجی مانند بیماری‌های باکتریایی، عفونی و ویروسی است. بر این اساس رعایت برخی از روش‌های تقویت سیستم ایمنی بدن بدون نیاز به استفاده از داروهای شیمیایی خاصی می‌تواند از افراد در برابر عوامل بیماری‌زا  واگیردار مانند سرماخوردگی، آنفولانزا و بیماری‌های عفونی تا حدود بسیار زیادی محافظت نماید. وجود یک پرستار در منزل میتواند به افراد ناتوان مانند سالمندان و افراد بیمار کمک کند تا از این بیماری ها پیشگیری کنند.

سیستم ایمنی بدن چیست؟

سیستم ایمنی بدن با نام انگلیسی (Immune System) شامل مجموعه ای از اندام‌ها، انواع پروتئین، بافت و انواع سلول‌های گلبول سفید است که هماهنگ باهم از بدن در برابر عوامل بیماری زا نظیر انواع باکتری، ویروس، قارچ، عفونت، انگل‌ها، سلول های سرطانی، بیماری‌های واگیردار و … محافظت می‌کند.

اجزای تشکیل دهنده سیستم ایمنی بدن شامل بخش طحال، بخش مرکزی استخوان‌ها (مغز استخوان)، گلبول های سفید، لنف‌ها، تیموس، و اندام های لوزه، آپاندیس و آدنوئیدها است.

در واقع سیستم ایمنی بدن یک شبکه گسترده از گلبول‌های سفید خون، انواع پروتئین‌های دفاعی (آنتی‌بادی‌ها) است. این مجموعه با هم فعالیت نموده و از بدن افراد در برابر عوامل خارجی مثل (باکتری‌،قارچ، ویروس‌ و انگل‌) محافظت می‌کند.

سیستم ایمنی در سراسر بدن در قسمت‌های مختلف (پوست، خون و بقیه ارگان‌ها) است، به منظور پیشگیری از گسترش عفونت و آسیب‌های ناشی از عوامل غیر عفونی (مثل آفتاب سوختگی و یخ‌زدگی) از بدن محافظت می‌نماید.

عفونت بیمارستانی و تاثیر آن بر بدن

عفونت بیمارستانی به انواعی از عفونت‌ها گفته می‌شود که در زمان اقامت داشتن بیمار در بیمارستان یا پس از ترخیص او به وجود می‌آیند. این نوع عفونت‌ها از طریق تماس فرد با وسایل بیمارستان، تجهیزات جراحی یا عدم بهداشت کارکنان به شخص بیمار منتقل می‌شوند.که در میان این نوع عفونت‌های بیمارستانی مهم‌ترین عامل خطر آفرین عفونت‌های تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن در اثر جراحی‌ و عدم استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده به میزان کافی است.

عفونت‌های بیمارستانی در انواع مختلفی مثل عفونت‌های آلوده کننده دستگاه ادراری، عفونت‌های بعد از جراحی و عفونت‌های آلوده کننده دستگاه تنفسی وجود دارد. این نوع عفونت‌ها به سرعت باعث انتشار بیماری در بدن فرد شده و زمان بستری بودن او را طولانی‌تر می‌نماید. بنابراین کنترل عفونت‌های بیمارستانی در همان مراحل اولیه و رعایت نمودن استانداردهای بهداشتی مانند استفاده درست از آنتی‌بیوتیک‌ها، رعایت بهداشت فردی، نظارت منظم به شرایط بیمار امری ضروری است.

معمولا عفونت‌های بیمارستانی بین ۴۸ تا ۷۲ ساعت بعد از حضور بیمار در بیمارستان در  بیمار آشکار می‌شوند. اما اگر قبل از گذشت ۴۸ ساعت علائم عفونت در بدن فرد ظاهر نشود، نشانگر این مسئله است که بیمار در مرحله کمون علائم بیماری قرار دارد.

در یک نگاه کلی باید گفت عفونت بیمارستانی از انواع مختلفی برخوردار است که به منظور پیشگیری و درمان موثر آن‌ها پزشک متخصص  داروهای متفاوتی تجویز نموده که معمولا افراد مبتلا به عفونت‌های بیمارستانی از آنتی‌بیوتیک‌های خاصی به منظور درمان استفاده می‌نمایند.

روش‌های تقویت سیستم ایمنی بدن

سیستم ایمنی بدن انسان طوری طراحی شده است که در اثر مصرف غذاهای سالم، فعالیت بدنی مناسب تقویت می‌شود. لذا در نظر گرفتن  یک برنامه زندگی سالم در کنار مصرف مواد غذایی مغذی  عملکرد سیستم ایمنی بدن را به میزان چشمگیری افزایش می‌دهد.

بر این اساس ۱۵ روش موثر در تقویت سیستم ایمنی بدن عبارت است از:

۱ـ استفاده از رژیم غذایی سالم

اولین و مهم‌ترین بخش به منظور تقویت سیستم ایمنی بدن مصرف غذاهای سالم است. در واقع مصرف غذاهای مفید انرژی لازم به منظور تقسیم سلولی به ویژه تقیسیم گلبول سفید را فراهم نموده و باعث افزایش سطح ایمنی بدن می‌شود. در صورتی که مصرف غذاهای فرآوری شده، چرب و ناسالم باعث افزایش سوخت‌وساز منفی در ساختمان بدن فرد و تحلیل سلول‌های مفید ایمنی او می‌شود. لذا در این میان استفاده از محصولات ارگانیک، سبزیجات، انواع میوه‌های حاوی آنتوسیانین، حبوبات قرمز و پروتئین‌های مفید به منظور تقویت سیستم ایمنی بدن از موارد ضروری است.

در واقع هنگامی که بدن فرد به مقدار کافی عناصر مغذی موجود در غذاهای سالم را دریافت می‌کند، احتمال ایجاد ضعف در بنیه بدنی و بروز بیماری‌هایی عفونی و ویروسی در فرد به شدت کاهش می‌یابد.به طور کلی عناصر ریز مغذی مفید برای افزایش ایمنی بدن شامل: انواع ویتامین‌ها، املاح معدنی،آنتوسیانین‌های مفید است که این مواد در  میوه‌ها، انواع سبزیجات، ماهی‌ها، روغن‌های گیاهی، محصولات لبنی و خشک‌بار به فراوانی یافت می‌شود.

۲ـ خواب با کیفیت در طول شبانه روز

به طور کلی خواب بی‌کیفیت و کمتر از هشت ساعت در پاسی از شب باعث ایجاد خستگی و ضعف بدنی در فرد می‌شود که این مسئله باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن فرد را دچار اختلال نماید. مطالعات نشان می‌دهد  افرادی که در طول شبانه‌روز کمتر از شش ساعت خواب مفید دارند، نسبت به کسانی که بیشتر از شش ساعت استراحت با کیفیت را در زندگی خود قرار می‌دهند به مراتب بیشتر در معرض بیماری‌های واگیردار قرار می‌گیرند. تغذیه قبل از خواب برای داشتن یک خواب باکیفیت بسیار مهم است و باید رعایت شود.

۳ـ استفاده از روغن‌های سالم گیاهی

مصرف روغن‌های سالم گیاهی مانند، روغن زیتون، روغن ماهی سالمون منجر به رفع التهاب‌های بدنی و افزایش عملکرد سیستم ایمنی بدن افراد می‌شود. روغن زیتون از جمله روغن‌های گیاهی مفید بوده که از خاصیت ضد التهابی برخوردار است و به دلیل برخورداری از مواد موثره از ابتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت پیشگیری می‌کند.

۴ـ استفاده از مکمل پروبیوتیک

غذاهای تخمیر شده با استفاده از باکتری‌های مفیدی که امروزه با عنوان محصولات پروبیوتیک‌ در محصولات مختلفی همچون انواع لبنیات پروبیوتیک در بازار شناخته می‌شود می تواند به دلیل برخورداری از باکتری‌های مفید و ورود به سیستم گوارشی باعث ایجاد پوشش عایق مانند در سراسر دستگاه گوارش شود و از ورود ویروس و باکتری‌های بیماری زا بدن فرد را ایمن نماید. در نتیجه  سیستم ایمنی بدن را به طور چشم‌گیری ارتقا می‌دهد.

در یک تحقیق مشخص شد، که کودکانی که روزانه از شیر حاوی پروبیوتیک را مصرف می‌کنند، به میزان ۲۰ درصد کمتر از کودکان دیگر به  بیماری‌های عفونی ابتلا پیدا می‌کنند.

۵ـ کاهش مصرف کربوهیدارت

مطالعات نشان می‌دهد که مصرف کربوهیدرات‌هایی مانند قند و شکر فرآوری شده علاوه بر خطر افزایش وزن منجر به افزایش سوخت‌وساز منفی در بدن فرد شده که همین امر بدن را دچار ضعف سیستم ایمنی  می‌کند. در بررسی دیگر توسط محققین نشان داده شد که احتمال بروز بیماری‌های واگیردار در افرادی با اضافه وزن بالا  دوبرابر از افرادی با وزن نرمال بیشتر است.

از طرف دیگر مصرف قند و شکر باعث ایجاد التهاب و ضعف در عملکرد ارگان‌های مهم بدن شده و خطر ابتلا به دیابت و مشکلات قلبی را بسیار افزایش می‌دهد. بنابراین یکی از مهم‌ترین مسائل در حفظ سیستم ایمنی بدن رعایت رژیم غذایی بدون قند و عدم مصرف نان سفید است.

۶ـ انجام فعالیت و تمرینات ورزشی

تحقیقات نشان می‌دهد انجام تمرینات ورزشی به صورت روزانه حتی در زمان کم باعث  تقویت سیستم ایمنی بدن افراد ورزشکار می‌شود. به طور کلی فعالیت‌های بدنی موجب  کاهش التهاب بدنی و به دنبال آن باعث بازسازی سلول‌های گلبول سفید می‌شود. در مطالعه‌ای دیگر نشان داده شد افرادی که  در طول هفته به مدت ۳ ساعت ورزش می‌کنند، به دلیل افزایش ایمنی بدن بسیار کمتر به بیماری‌های واگیردار  ویروسی و عفونی نسبت به سایر افراد مبتلا می‌شوند.

۷ـ مصرف آب گوارا

کم‌آبی منجر به بروز مشکلاتی در عملکرد صحیح بدن افراد شده و ایجاد کم آبی در بدن منجر به ایجاد ضعف بدنی، سردرد مزمن، کاهش حافظه، ضعف روان و اختلال در فعالیت دستگاه‌های مهم بدنی و حتی گلو درد می‌شود و این مسئله باعث کاهش عملکرد بدن در تکثیر سلول‌ها، تعداد گلبول‌های سفید و کاهش ایمنی فرد می‌شود.بر این اساس به منظور جلوگیری از ایجاد عوارض گفته شده سعی کنید روزانه به اندازه‌ کافی آب بنوشید.

۸- کنترل فشار روانی و استرس

استرس طولانی منجر به  بروز التهاب در بدن شده که به دنبال آن عملکرد گلبول‌های سفید خون دچار اختلال می‌شود. لذا مدیریت استرس با انجام اعمالی مانند تمرینات ورزشی، خواندن کتاب‌های مفید، مدیتیشن و کمک گرفتن از  یک روانشناس می‌تواند باعث افزایش آرامش و ارتقای ایمنی بدن شود.

۹-مصرف مکمل‌ها

کمبود عناصر ریز مغذی باعث کاهش سوخت‌وساز مفید بدن و ایجاد ضعف در سیستم ایمنی بدن می‌شود. اگر سطح ایمنی بدن شما پایین است ، می‌توانید با تجویز یک پزشک متخصص از مکمل‌های موثر در تنظیم سیستم ایمنی بدن خو استفاده نمایید.

۱۰ـ رابطه جنسی سالم

مطالعات نشان می‌دهد که برقرای  رابطه جنسی سالم در چارچوب درست باعث کاهش استرس شده و به دلیل تحریک فعالیت گلبول‌های سفید منجر به تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود.

۱۱ـ خندیدن

خندیدن باعث ترشح بیشتر میزان ماده شادی آور دوپامین و موجب تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود. در یکی از تحقیقات انجام شده از  افرادی درخواست شد که با صدای بسیار بلند  بخندند، سپس از آن‌ها آزمایش‌هایی به منظور بررسی سیستم ایمنی آن‌ها گرفته شد و مشخص گردید که به میزان زیادی پس از خندیدن طولانی مدت سیستم ایمنی آن‌ها ارتقا پیدا نمود.بنابراین برنامه‌های مفرح و طنز که منجر به خندیدن شما در طول روز می‌شود  را هرگز فراموش نکنید.

۱۲ـ رعایت بهداشت فردی

حتما شما هم این جمله را که پیشگیری بهتر از درمان است بارها شنیده‌اید بنابراین بهتر است به جای اینکه سیستم ایمنی بدن‌ خود را مجبور به مبارزه سخت با عوامل بیماری‌زا نمایید، با رعایت بهداشت فردی از ضعیف شدن سیستم ایمنی بدنتان در برابر عوامل بیماری‌زا جلوگیری نمایید. بنابراین شستشوی دست‌ها به مدت ۲۰ ثانیه و استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده حاوی الکل هفتاد درصد را  به منظور از بین بردن عوامل ایجاد کننده بیماری هرگز فراموش نکنید.

۱۳. انجام فعالیت‌هایی که مفرح

مطالعات نشان می‌دهد که تماشای فیلم هیجان‌آور، خواندن کتاب‌های‌ جذاب، طبیعت گردی و گذراندن زمان با دوستان باعث افزایش آرامش و تقویت سیستم ایمنی بدن افراد می‌شود.

۱۴. مدیریت زمان

ایجاد یک برنامه‌ریزی متناسب با توجه به میزان زمان خود به شما کمک می‌کند بر اساس توانایی خود پیش رفته در نتیجه تمام فشارها  و استرس ناشی از حجم  کار زیاد کاهش یافته و به دنبال آن در اثر ایجاد آرامش در بدن سیستم ایمنی شما نیز بهبود یابد.

۱۵. استفاده از مشاوره پزشکی

حتما قبل از مصرف هر نوع مکمل مغذی یا دارو با یک پزشک متخصص ایمونولوژی یا متخصص تغذیه مشورت نمایید زیرا نیازهای بدن هر انسان با دیگری متفاوت است و در نتیجه تغذیه هر فرد باید حتما بر اساس بدن همان فرد تنظیم شود.

تاثیرات افزایش سن بر سیستم ایمنی بدن

سیستم ایمنی بدن یک سد دفاعی بسیار قوی است که از بدن انسان در برابر عوامل بیماری‌زا که شامل انواع میکروب‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها ویروس‌ها، انگل‌ها، سلول‌های سرطانی و آلرژن‌ها است محافظت می‌کند. به طور کلی سیستم ایمنی بدن با تولید آنتی‌بادی‌هایی ویژه عوامل بیماری‌زا را تخریب یا خنثی می‌کند.

اما سیستم ایمنی بدن همیشه ثابت نبوده و در طول سال‌های مختلف زندگی تغییر می‌کند، به عنوان مثال در مورد نوزادان سیستم ایمنی در سال‌های اولیه زندگی او هنوز کامل شکل نگرفته است.

کودکان تنها مقداری آنتی‌بادی در بدن خود دارند که در تولد از بدن مادر خود گرفته‌اند. در واقع کودکان آنتی‌بادی‌های مورد نیاز خود را در دوران جنینی از طریق جفت و پس از تولد از طریق شیر مادر دریافت می‌کنند. اما زمانی که کودکان در معرض عوامل بیماری‌زایی محیطی  قرار بگیرند، به مرور سیستم دفاعی آن‌ها تکمیل می‌شود.

با افزایش سن به مرور سیستم ایمنی بدن کمتر در معرض عفونت ها کارآمد عمل می‌کند و به واکسن‌ها واکنش می‌دهد. در واقع کهن‌سالی باعث کاهش توان دفاعی بدن در برابر بیماری ها و ویروس ها می‌شود و این مسئله باعث پایین آمدن سیستم ایمنی بدن می‌شود.

به نقل از وبسایت health.harvard :

تقویت سیستم ایمنی شامل پیروی از یک سبک زندگی سالم است، از جمله رژیم غذایی متعادل سرشار از میوه‌ها و سبزیجات، ورزش منظم، خواب کافی، مدیریت استرس و اجتناب از عادت‌های مضر مانند سیگار کشیدن. در حالی که عوامل سبک زندگی به‌طور غیرمستقیم از عملکرد سیستم ایمنی حمایت می‌کنند، شواهد مستقیمی مبنی بر اینکه مکمل‌ها یا مواد غذایی خاص به طور قابل‌توجهی ایمنی را تقویت می‌کنند، وجود ندارد. با افزایش سن، کارایی سیستم ایمنی کاهش می‌یابد، بنابراین تغذیه مناسب و واکسیناسیون به‌ویژه برای سالمندان ضروری است. درک علمی از چگونگی تقویت سیستم ایمنی محدود است و بهترین راه حفظ سلامتی کلی، عادات متعادل است.

خطرات ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن

ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن تبعاتی را به دنبال خواهد داشت که در نهایت باعث کاهش توان جسمی افراد در مقابله با عوامل بیماری‌زای بیرونی خواهد شد. این خطرات عبارت است از:

• افراد کهن‌سال به دلیل سیستم ایمنی ضعیف بیشتر در معرض انواع عوامل بیماری‌زا نظیر انواع عفونت‌ها، بیماری‌های مهلک و ابتلا به انواع بیماری‌های ویروسی و واگیردار خواهد بود.
• به وجود آمدن بیماری‌های خودایمنی در نیمه دوم زندگی
• سخت شدن پروسه‌ی التیام و ترمیم زخم‌های بدن
• سخت شدن بازسازی و بهبودی بدن از هر نوع بیماری

کاهش میزان مهم‌ترین سلول‌های گلبول سفید با نام سلول‌های T که این مسئله باعث کاهش سد دفاعی بدن در برابر نفوذ عوامل بیماری‌زای خارجی می‌شود.

نکته بسیار مهم: سالمندان به دلیل کهولت سن و ضعف بدنی از سیستم ایمنی ضعیف‌تری برخوردار بوده و نیاز به مراقبت دقیق دارند، لذا در زمان بروز بیماری‌ها و انواع عفونت در سالمندان پرستار سالمند باید نهایت دقت را در مراقبت از سالمند داشته باشد.

بیماری نقص سیستم ایمنی

در زمانی که سیستم ایمنی بدن بدون هیچ علت خاصی کمتر از حالت معمول فعالیت نماید و نتواند در برابر عفونت‌های مرگبار عملکرد خوبی از خود نشان دهد نقص سیستم ایمنی رخ می‌دهد.  نقص ایمنی می‌تواند به صورت مادرزادی در اثر عوامل ژنتیکی یا در اثر  عوامل محیطی نظیر بیماری ایدز و یا استفاده بی‌رویه از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی ایجاد شود.

اختلال بیش فعالی سیستم ایمنی

برخی افراد به دلیل عوامل ژنتیکی از تولد سیستم ایمنی بدن آنها نسبت به عوامل محیطی و حتی سلول‌های سالم بدن حساسیت نشان داده و به جای مبارزه با عوامل بیماری‌زا با سلول‌های خودی نیز مبارزه می‌کند، که در اثر این مبارزه بیماری‌های خودایمنی یا انواع آلرژی در بدن فرد ایجاد می‌شود. به عنوان مثال آلرژی به گرد و غبار، هاگ انواع قارچ، موجودات ذره‌بینی، گرده گل‌ها  و حساسیت مواد غذایی نمونه‌هایی از مواد آلرژی‌زا هستند. در نمونه بسیار شدید این بیش‌فعالی سیستم ایمنی(شوک آنافیلاکتیکی) است که می‌تواند بسیار خطرناک و کشنده باشد.

جمع‌بندی

تقویت سیستم ایمنی بدن از جمله مهم‌ترین مسائل در ارتقای توان بدنی به منظور مواجهه با عوامل بیماری‌ زا و بیماری های واگیر دار است. بر این اساس استفاده از رژیم غذایی مناسب همراه با مواد آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی بسیار در تقویت ایمنی بدن موثر است. همچنین مصرف انواع میوه‌، سبزیجات، پروتئین‌های طبیعی، مواد لبنی مرغوب، دانه‌های روغنی در کنار ورزش منظم و مدیریت استرس از جمله روش‌های سالمی هستند که به منظور حفظ  تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری‌ها کمک موثری خواهد بود.

سوالات متداول

۱. آیا مصرف مکمل‌ها در تقویت ایمنی بدن مفید است؟

بله، مصرف مکمل‌های غذایی مانند انواع ویتامین‌ها و روغن‌های گیاهی و طبیعی، ۲.آنتوسیانین‌ها و مواد معدنی می‌تواند به میزان زیادی منجر به تقویت سیستم ایمنی فرد شود.

۲. آیا استفاده از تمرینات ورزشی به منظور تقویت سیستم ایمنی بدن مفید است؟

بله، به طور کلی انجام تمرین‌های ورزشی، مدیتیشن و یوگا به طور منظم می‌توانند به تقویت ایمنی بدن شما کمک نماید.

۳. آیا کیفیت خواب در تنظیم سیستم ایمنی بدن موثر است؟

بله،  داشتن خواب شبانه با کیفیت در محیط آرام به مدت هشت ساعت در تعمیر و بازسازی قدرت بدنی و افزایش ایمنی بسیار مناسب است.

۴. مصرف غذاهای چرب و ناسالم چه تاثیری بر سیستم بدنی فرد دارد؟

به طور کلی مصرف غذاهای چرب و ناسالم باعث افزایش سوخت‌و ساز منفی در بدن فرد و کاهش کارایی بدن در تمدید قوای جسمانی و سیستم ایمنی می‌شود.

۵. غذاهای حاوی آنتی‌اکسیدان چه تاثیری بر تقویت سیستم ایمنی دارند؟

غذاهای حاوی آنتی‌اکسیدان سرشار از مواد موثر  فلاونوئید‌ بوده که این مواد باعث بهبود تقسیم سلول‌های مفید در بدن و حذف ایمنی بدن از رادیکال‌های آزاد خطرناک می‌شود. در نتیجه مواد حاوی آنتی‌اکسیدان مانند انواع میوه و سبزیجات در تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار مفید است.

۶. چه زمانی به منظور اطلاع از وضعیت سیستم ایمنی بدن به پزشک مراجعه نماییم؟

اگر در بدن خود احساسی شبیه بیماری همیشگی دارید یا از علائمی مانند: خستگی مفرط، درد شدید عضلات، تب شدید و طولانی، عفونت‌هایی با بهبود دیر هنگام،مشکل در تمرکز یا توجه، التهاب پوستی شدید، قرمزی نقاط مختلف بدن، بی حسی و سوزن سوزن شدن انگشتان دست و پا هستید حتما بلافاصله به پزشک مراجعه نمایید.