تنبلی چشم lazy eye، یکی از مشکلات شایع بینایی است که تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی افراد دارد. این بیماری، بهویژه در دوران کودکی، ممکن است بهصورت نامحسوس پیشرفت کند و در صورت عدم تشخیص و درمان بهموقع، به عوارض جبرانناپذیری منجر شود. در این مقاله، به بررسی کامل این بیماری، علل، علائم، روشهای تشخیص، و راههای درمان آن خواهیم پرداخت. همچنین، سؤالات متداول پیرامون این موضوع پاسخ داده میشوند تا دیدگاه جامعتری در اختیار شما قرار گیرد.
تنبلی چشم چیست؟
تنبلی چشم که در اصطلاح پزشکی آمبلیوپی نام دارد، به کاهش دید در یکی از چشمها گفته میشود که ناشی از رشد غیرطبیعی بینایی در دوران اولیه زندگی است. این اختلال زمانی رخ میدهد که مغز، سیگنالهای بینایی دریافتی از چشم ضعیفتر را نادیده میگیرد و به چشم قویتر متکی میشود. نتیجه این وضعیت، ضعف عملکرد چشم تنبل و کاهش دید است که ممکن است دائمی شود.
تنبلی چشم معمولاً یک چشم را تحتتأثیر قرار میدهد، اما در موارد نادر، هر دو چشم ممکن است درگیر شوند. این بیماری، یکی از دلایل اصلی ضعف بینایی در کودکان است که از تولد تا حدود هفتسالگی شایع است.
علت تنبلی چشم
عوامل گوناگونی میتوانند موجب بروز تنبلی چشم شوند. این عوامل معمولاً در سالهای ابتدایی زندگی رخ میدهند و اگر به موقع تشخیص داده و درمان نشوند، میتوانند تاثیرات طولانیمدتی بر بینایی فرد بگذارند. در ادامه، دلایل اصلی این بیماری به تفصیل شرح داده میشود:
- عدم تعادل عضلات چشم علت تنبلی چشم ها
یکی از شایعترین علل تنبلی چشم در کودکان، اختلالی به نام استرابیسم یا انحراف چشم است. این حالت زمانی رخ میدهد که عضلات کنترلکننده حرکت چشمها دچار ضعف یا ناهماهنگی باشند. این ناهماهنگی باعث میشود چشمها نتوانند به صورت همزمان و هماهنگ به یک نقطه نگاه کنند. به همین دلیل، مغز برای جلوگیری از ایجاد دو تصویر (دو بینی)، سیگنالهای دریافتی از چشم ضعیفتر یا منحرف را نادیده میگیرد. به مرور زمان، این مسئله موجب کاهش فعالیت چشم ضعیف و در نتیجه بروز تنبلی چشم میشود.
در بسیاری از موارد، استرابیسم به وضوح قابل مشاهده است و با چرخش چشمها به سمت داخل یا بیرون همراه است. اما در برخی موارد، این انحراف ممکن است بسیار جزئی باشد و فقط توسط متخصص چشم قابل تشخیص باشد. درمان زودهنگام این اختلال با روشهایی مانند تمرینهای بینایی، استفاده از عینک و در مواردی جراحی میتواند به بهبود وضعیت کمک کند.
- اختلاف شدید در وضوح تصاویر بین دو چشم
مشکلات انکساری مانند دوربینی چشم، آستیگماتیسم یا نزدیکبینی میتوانند باعث شوند تصاویر دریافتی توسط یکی از چشمها وضوح کمتری نسبت به چشم دیگر داشته باشند. وقتی مغز با دو تصویر با وضوح متفاوت مواجه میشود، معمولاً تصویر واضحتر را انتخاب کرده و تصویر چشم دیگر را نادیده میگیرد.
دوربینی یکی از دلایل رایج این نوع تنبلی چشم است. در این وضعیت، چشم نمیتواند اجسام نزدیک را به درستی ببیند و تصویر تار است. اگر این شرایط بدون اصلاح باقی بماند، مغز به تدریج اعتماد به چشم ضعیفتر را از دست میدهد و همین مسئله موجب تنبلی آن میشود.
این نوع تنبلی معمولاً بدون نشانههای ظاهری مانند انحراف چشمی است و تنها از طریق معاینههای دقیق توسط پزشک قابل تشخیص است. استفاده از عینکهای طبی یا لنزهای اصلاحی به کاهش اختلاف وضوح تصویر کمک میکند و در مواردی نیاز به درمانهای تکمیلی مانند بستن چشم سالم وجود دارد.
- وجود موانع در مسیر بینایی علت تنبلی چشم در کودکان
برخی مشکلات ساختاری چشم میتوانند مانع از دید شفاف شوند و به **تنبلی چشم** منجر شوند. برای مثال:
- آبمروارید
این بیماری زمانی رخ میدهد که عدسی چشم کدر شود و نتواند نور را بهدرستی عبور دهد. اگر آبمروارید و آب سیاه چشم در دوران نوزادی یا کودکی رخ دهد و درمان نشود، میتواند باعث ضعف دائمی چشم شود. - لکههای کدر در قرنیه
وجود زخمها یا بیماریهایی که باعث کدری قرنیه شوند، میتوانند توانایی چشم برای دریافت تصاویر واضح را کاهش دهند. - افتادگی پلک (پتوز)
در برخی کودکان، افتادگی غیرطبیعی پلک باعث میشود مسیر دید یکی از چشمها بهطور مداوم مسدود باشد. این وضعیت اگر درمان نشود، میتواند به تنبلی چشم منجر شود.
به نقل از وبسایت mayoclinic :
تنبلی چشم به دلیل تجربه بصری غیرطبیعی در اوایل زندگی ایجاد می شود که مسیرهای عصبی بین لایه نازکی از بافت (شبکیه) در پشت چشم و مغز را تغییر می دهد. چشم ضعیف تر سیگنال های بینایی کمتری دریافت می کند. در نهایت، توانایی چشم ها برای کار با هم کاهش می یابد و مغز ورودی چشم ضعیف تر را سرکوب یا نادیده می گیرد.
هر چیزی که دید کودک را تار می کند یا باعث می شود چشم ها از هم عبور کنند یا به بیرون بروند، می تواند منجر به تنبلی چشم شود. علل شایع این بیماری عبارتند از:
عدم تعادل عضلانی (استرابیسم آمبلیوپی). شایعترین علت تنبلی چشم، عدم تعادل در عضلاتی است که چشمها را قرار میدهند. این عدم تعادل می تواند باعث شود چشم ها به سمت داخل یا بیرون بروند و مانع از کار با یکدیگر شوند.
تفاوت در وضوح بینایی بین چشم ها (آمبلیوپی انکساری). تفاوت قابل توجهی بین تجویز در هر چشم – اغلب به دلیل دوربینی اما گاهی اوقات به دلیل نزدیک بینی یا انحنای سطحی ناهموار چشم (آستیگماتیسم) – می تواند منجر به تنبلی چشم شود.
معمولاً از عینک یا لنزهای تماسی برای اصلاح این مشکلات انکساری استفاده می شود. در برخی از کودکان تنبلی چشم ناشی از ترکیبی از استرابیسم و مشکلات انکساری است.
محرومیت. مشکل یک چشم – مانند یک ناحیه کدر در عدسی (آب مروارید) – می تواند دید واضح را در آن چشم منع کند. آمبلیوپی محرومیت در دوران نوزادی نیاز به درمان فوری برای جلوگیری از از دست دادن دائمی بینایی دارد. این اغلب شدیدترین نوع آمبلیوپی است.
تنبلی چشم در کودکان
تنبلی چشم در کودکان یکی از شایعترین اختلالات بینایی است که اغلب بهسختی تشخیص داده میشود. کودکانی که به این بیماری مبتلا هستند، معمولاً متوجه تفاوت بینایی خود نمیشوند و ممکن است بهراحتی به فعالیتهای روزمره خود ادامه دهند. با این حال، اگر پرستار کودک یا والدین به رفتارهای خاصی مانند چرخش غیرطبیعی چشم یا مشکل در تمرکز توجه کنند، میتوانند بهموقع اقدامات لازم را انجام دهند.
علائم تنبلی چشم
این بیماری علائمی دارد که ممکن است در کودکان و بزرگسالان بهصورت متفاوت بروز پیدا کند. علائم رایج عبارتاند از:
- ناتوانی در تشخیص فاصله یا تمرکز بر روی اشیا
- کج شدن غیرطبیعی سر برای دید بهتر
- چرخش یا سرگردانی یکی از چشمها
- شکایت از تاری دید ناگهانی یا خستگی چشم
- نتایج غیرطبیعی در تستهای بینایی
تشخیص تنبلی چشم
تشخیص تنبلی چشم، بهویژه در کودکان، نیازمند معاینه دقیق توسط چشمپزشک است. در ادامه توضیحات بیشتر در این خصوص ارائه میکنیم:
- آزمون وضوح بینایی برای تشخیص تنبلی چشم ها
این آزمون برای سنجش میزان توانایی کودک در تشخیص حروف، اشکال یا تصاویر در فواصل مختلف انجام میشود. نمره تنبلی چشم بر اساس کاهش وضوح بینایی در مقایسه با چشم سالم یا محدوده طبیعی سن کودک تعیین میشود. - آزمون پوشاندن چشم
در این روش، یکی از چشمها پوشانده میشود تا توانایی تمرکز و حرکت چشم دیگر ارزیابی گردد. تفاوت در واکنشها به پزشک کمک میکند نمره تنبلی چشم را تعیین کرده و برنامه درمانی مناسب را پیشنهاد دهد. - بررسی عیوب انکساری برای تشخیص تنبلی چشم
پزشک با استفاده از دستگاههای خاص یا قطرههای گشادکننده مردمک، عیوب انکساری مانند دوربینی، نزدیکبینی یا آستیگماتیسم را بررسی میکند. این اطلاعات برای تعیین نمره تنبلی چشم و اصلاح نقص با عینک یا سایر روشها ضروری است. - آزمون انحراف چشم
اگر شک به وجود استرابیسم وجود داشته باشد، این آزمون انجام میشود تا زاویه و شدت انحراف چشم مشخص شود. نمره تنبلی چشم در موارد استرابیسم ممکن است به علت کاهش هماهنگی بینایی بالا باشد. - تشخیص تنبلب چشم ها با بررسی سلامت ساختاری چشم
پزشک با معاینه کامل چشم به کمک چراغ اسلیت (Slit Lamp) یا دستگاه افتالموسکوپ، ساختارهای داخلی چشم مانند قرنیه، عدسی و شبکیه را بررسی میکند. مشکلاتی مانند آبمروارید یا آسیب شبکیه میتوانند بر نمره تنبلی چشم تأثیر بگذارند. - آزمون بینایی دوچشمی
این آزمون برای ارزیابی توانایی چشمها در همکاری با یکدیگر انجام میشود. نقص در بینایی دوچشمی میتواند علت یا نتیجه تنبلی چشم باشد و در تعیین نمره تنبلی چشم نقش دارد.
درمان تنبلی چشم
درمان تنبلی چشم به علت و شدت بیماری و همچنین سن بیمار بستگی دارد. هرچه این بیماری زودتر تشخیص داده شود، درمان مؤثرتر خواهد بود. در زیر، روشهای رایج درمان تنبلی چشم به تفصیل توضیح داده شده است:
درمان تنبلی چشم در کودکان با بستن چشم سالم
یکی از مؤثرترین و رایجترین روشهای درمان، بستن چشم سالم است. در این روش، چشمی که عملکرد طبیعی دارد با یک چسب مخصوص پوشانده میشود تا مغز مجبور شود برای دیدن از چشم ضعیف استفاده کند. این اقدام باعث تقویت عملکرد بینایی در چشم ضعیف میشود. مدت زمان بستن چشم سالم بر اساس شدت تنبلی چشم و سن بیمار متفاوت است. معمولاً این روش در کودکان بسیار مؤثر است و با همکاری والدین، نتایج بهتری حاصل میشود.
استفاده از عینک یا لنزهای طبی
در مواردی که تنبلی چشم ناشی از مشکلات انکساری (مانند دوربینی، نزدیکبینی یا آستیگماتیسم) است، استفاده از عینک یا لنز طبی نقش کلیدی در درمان دارد. عینک یا لنز با اصلاح وضوح تصاویر در چشم ضعیف، امکان دید بهتر را فراهم کرده و به مرور زمان عملکرد بینایی را بهبود میبخشد. در برخی موارد، پزشک ممکن است از لنزهای تماسی خاصی استفاده کند که دید دقیقتر و راحتتری ارائه میدهند.
تمرینات بینایی برای درمان تنبلی چشم ها
تمرینات بینایی یکی دیگر از روشهای مهم در درمان تنبلی چشم است. این تمرینها معمولاً توسط چشمپزشک یا اپتومتریست توصیه میشود و شامل بازیها، فعالیتها یا ابزارهای خاصی است که به تقویت عضلات چشم و هماهنگی بینایی کمک میکنند. تمریناتی مانند:
- تمرکز روی اشیاء در فواصل مختلف
- استفاده از نرمافزارها یا اپلیکیشنهای تقویت بینایی
- استفاده از دستگاههایی مانند سیناپتوفر برای افزایش همکاری بین چشمها
- این تمرینها بهویژه در کودکان تأثیر بیشتری دارند و معمولاً بخشی از درمانهای مکمل هستند.
قطرههای آتروپین برای درمان تنبلی چشم کودکان
در برخی موارد، بهجای بستن چشم سالم، از قطرههای آتروپین استفاده میشود. این قطرهها باعث تاری موقت در چشم سالم میشوند و مغز را وادار میکنند از چشم ضعیف استفاده کند. این روش، یک جایگزین غیرتهاجمی برای کودکانی است که نمیتوانند بستن چشم را تحمل کنند.
درمان تنبلی جشم ها با جراحی
جراحی معمولاً برای موارد شدیدتر تنبلی چشم استفاده میشود، بهویژه اگر علت آن استرابیسم (انحراف چشم) یا مشکلات ساختاری مانند آبمروارید باشد. در جراحی استرابیسم، عضلات چشم اصلاح میشوند تا هماهنگی بین دو چشم برقرار گردد. اگر علت تنبلی چشم یک مانع مانند آبمروارید باشد، برداشتن آن از طریق جراحی ضروری است. جراحی بهتنهایی تنبلی چشم را درمان نمیکند و معمولاً به همراه سایر روشها استفاده میشود.
مدت زمان درمان تنبلی چشم کودکان
مدت درمان به عوامل مختلفی بستگی دارد:
- شدت تنبلی چشم
هرچه تنبلی چشم شدیدتر باشد، درمان زمان بیشتری میطلبد. - سن بیمار
درمان در کودکان بسیار سریعتر و مؤثرتر است زیرا مغز آنها انعطافپذیری بیشتری دارد. در بزرگسالان، اگرچه درمان دشوارتر است، اما با روشهای پیشرفتهتر مانند تمرینات بینایی یا درمانهای دیجیتال امکان بهبود وجود دارد. - همکاری بیمار و والدین
استفاده منظم از عینک، انجام تمرینات بینایی و پیگیری جلسات معاینه تأثیر زیادی در موفقیت درمان دارد.
پیشگیری از تنبلی چشم
پیشگیری از این بیماری شامل موارد زیر است:
- معاینههای دورهای برای کودکان از سهسالگی به بعد
- تشخیص و درمان بهموقع مشکلات انکساری
- توجه والدین و پرستار در منزل به علائم اولیه مانند چرخش چشم
خطرات و عوارض تنبلی چشم
بیتوجهی به درمان تنبلی چشم میتواند به عوارض خطرناکی منجر شود، ازجمله:
- از بین رفتن دائمی بینایی در چشم ضعیف
- کاهش توانایی تمرکز و تشخیص فاصله
- مشکلات جدی در فعالیتهای روزمره مانند رانندگی
تنبلی چشم، اگرچه میتواند پیامدهای جدی برای فرد ایجاد کند، اما در صورت تشخیص و درمان بهموقع، قابلپیشگیری و درمان است. والدین باید نسبت به معاینات دورهای کودکان و علائم هشداردهنده این بیماری حساس باشند. بهرهگیری از روشهای درمانی مناسب تحت نظر متخصصان چشمپزشکی میتواند نتایج بسیار مثبتی را به همراه داشته باشد.
سوالات متداول
تنبلی چشم تا چه سنی قابل درمان است؟
این بیماری تا هفتسالگی بهترین پاسخ به درمان را دارد، اما در سنین بالاتر نیز با روشهای پیشرفته درمانی میتوان بهبودهایی حاصل کرد.
چه چیزی برای تنبلی چشم مفید است؟
استفاده از عینک تجویزی، تمرینات بینایی و بستن چشم سالم، موثرترین روشها هستند.
درمان تنبلی چشم چقدر طول میکشد؟
مدت درمان به شدت بیماری و همکاری بیمار بستگی دارد، اما معمولاً چند ماه تا یک سال طول میکشد.
فرق تنبلی چشم با ضعیفی چشم چیست؟
تنبلی چشم ناشی از اختلال در رشد بینایی مغز است، درحالیکه ضعیفی چشم به مشکلات انکساری مانند دوربینی یا نزدیکبینی چشم اشاره دارد.
شماره تنبلی چشم چیست؟
شماره تنبلی چشم، میزان کاهش دید در چشم ضعیف را نشان میدهد و در برنامه درمانی موثر است.
