خستگی چشم یکی از مشکلات شایع و اغلب نادیده گرفته شدهای است که میتواند کیفیت زندگی افراد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. این مشکل، به ویژه در سالمندان که نیاز به مراقبت ویژه دارند، میتواند چالشهای بیشتری ایجاد کند. پرستار سالمند که مسئول مراقبت چشم سالمندان است، باید به اهمیت پیشگیری و درمان به موقع خستگی چشم آگاه باشد. با توجه به افزایش استفاده از دستگاههای دیجیتال در جامعه، این مسئله بیشتر به چشم میآید و نیاز به راهکارهای مناسب برای مدیریت آن بیش از پیش احساس میشود. در این مقاله، به بررسی علل و راهکارهای مقابله با خشتگی چشم میپردازیم تا به شما در مدیریت بهتر این مشکل کمک کنیم.
خستگی چشم چیست؟
خشکی چشم، یکی از مشکلات شایع چشمی است که به دلیل کاهش تولید اشک یا افزایش تبخیر اشک از سطح چشم رخ میدهد. اشک، نه تنها وظیفهی مرطوب نگه داشتن سطح چشم را دارد، بلکه به عنوان یک محافظ طبیعی در برابر عوامل محیطی مانند گرد و غبار و میکروبها نیز عمل میکند. زمانی که چشمها به اندازه کافی اشک تولید نمیکنند یا کیفیت اشک تولید شده به اندازه کافی نیست، سطح چشم خشک و ملتهب میشود. این مشکل میتواند منجر به سوزش، خارش، احساس وجود جسم خارجی در چشم و حتی خستگی شدید چشمی شود.
علاوه بر این، خستگی چشم میتواند باعث کاهش کیفیت بینایی شود، زیرا لایهی اشکی روی سطح چشم، به عنوان یک لایهی صاف کننده برای قرنیه عمل میکند و به بینایی شفاف کمک میکند. وقتی این لایه ناقص باشد، بینایی مختل میشود و حتی ممکن است به مشکلات جدیتر مانند التهاب قرنیه و زخمهای چشمی منجر شود. عوامل مختلفی میتوانند در بروز خشکی چشم نقش داشته باشند، از جمله استفاده طولانی مدت از صفحه نمایشهای دیجیتال، قرار گرفتن در محیطهای خشک و بادی، استفاده از لنزهای تماسی و حتی برخی داروها و بیماریها.
انواع خستگی چشم
خستگی چشم به دو نوع اصلی تقسیم میشود که هر یک دلایل و علائم خاص خود را دارد. این دو نوع شامل خشکی چشم ناشی از کاهش تولید اشک و خشکی چشم ناشی از افزایش تبخیر اشک هستند. در ادامه، هر کدام از این انواع خشکی چشم به طور جامع و دقیق بررسی میشوند تا درک بهتری از این مشکل شایع چشمی داشته باشیم.
خشکی چشم ناشی از کاهش تولید اشک
این نوع از خشکی چشم زمانی رخ میدهد که غدد لاکریمال (غدد اشکی) قادر به تولید مقدار کافی از اشک برای حفظ رطوبت و سلامت سطح چشم نیستند. اشکها علاوه بر مرطوب نگه داشتن سطح چشم، حاوی آنزیمها و مواد مغذی هستند که به سلامت بافتهای چشمی کمک میکنند. کاهش تولید اشک میتواند به دلایل مختلفی رخ دهد که برخی از مهمترین آنها به شرح زیر است:
- افزایش سن:
با افزایش سن، بهویژه در افراد بالای ۵۰ سال، غدد اشکی عملکرد خود را از دست میدهند و تولید اشک کاهش مییابد. این مسئله منجر به خشکی چشم در سالمندان میشود. این مشکل در زنان پس از یائسگی به دلیل تغییرات هورمونی بیشتر دیده میشود.
- بیماریهای خودایمنی:
بیماریهایی مانند سندرم شوگرن که به غدد تولیدکننده رطوبت در بدن حمله میکنند، میتوانند باعث کاهش شدید تولید اشک شوند. افراد مبتلا به این بیماریها معمولاً با خشکی چشم و خشکی دهان به طور همزمان مواجه میشوند.
- مصرف داروها:
برخی داروها مانند آنتیهیستامینها، داروهای ضدافسردگی، ضد اضطراب، داروهای فشار خون، و قرصهای ضد بارداری میتوانند با تأثیر بر سیستم عصبی خودکار، تولید اشک را کاهش دهند.
- عوامل ژنتیکی:
در برخی افراد، مشکلات ژنتیکی باعث عملکرد ناقص غدد اشکی میشود و در نتیجه، این افراد به صورت طبیعی اشک کافی تولید نمیکنند.
خشکی چشم ناشی از کاهش تولید اشک میتواند باعث سوزش، خارش، احساس خشکی و وجود جسم خارجی در چشم شود. در موارد شدید، این نوع خشکی ممکن است به عوارض جدیتری مانند زخمهای قرنیه منجر شود.
خستگی چشم ناشی از افزایش تبخیر اشک
نوع دیگر خستگی چشم زمانی رخ میدهد که اشکهای تولید شده به سرعت از سطح چشم تبخیر میشوند. این مشکل عمدتاً به دلیل اختلال در لایهی چربی اشک است که توسط غدد میبومین تولید میشود. این لایهی چربی به عنوان محافظی عمل میکند که از تبخیر سریع لایهی آبی اشک جلوگیری میکند. دلایل عمده این نوع خشکی چشم عبارتند از:
- اختلال در عملکرد غدد میبومین:
انسداد یا کمکاری غدد میبومین میتواند منجر به تولید ناکافی چربی و در نتیجه تبخیر سریع اشک شود. این اختلال ممکن است به دلیل بیماریهایی مانند بلفاریت (التهاب پلکها) رخ دهد.
- استفاده طولانی مدت از لنزهای تماسی:
لنزهای تماسی میتوانند با تغییر در لایهی اشک، باعث افزایش تبخیر آن شوند. استفاده مداوم و نادرست از لنزهای تماسی، یکی از دلایل شایع خشکی چشم در افراد جوان است.
- عوامل محیطی:
قرار گرفتن در معرض باد شدید، هوای خشک، استفاده مکرر از دستگاههای تهویه هوا و گرمایشی، میتواند تبخیر اشک را افزایش دهد. افرادی که در مناطق خشک یا آلوده زندگی میکنند، بیشتر به این نوع خشکی چشم مبتلا میشوند.
- استفاده بیش از حد از دستگاههای دیجیتال:
کاهش پلک زدن هنگام استفاده از کامپیوتر، تلفن همراه یا تبلت باعث میشود که اشک به سرعت تبخیر شود و سطح چشم خشک بماند. این مشکل به نام سندرم بینایی رایانهای شناخته میشود.
به نقل از وبسایت : webmd.com
اگر برای مدت طولانی به کامپیوتر، گوشی هوشمند، یا کنسول بازی نگاه کنید، ممکن است چشمانتان خسته شود، که به این حالت “سندرم بینایی کامپیوتری” یا “فشار چشم دیجیتالی” میگویند. این مشکل به دلیل استفاده زیاد از دستگاههای دیجیتال که نیاز به تمرکز روی کلمات کوچک دارند، بیشتر شده و باعث خشکی، خستگی، و سوزش چشم میشود. همچنین، هنگام نگاه کردن به صفحه نمایش، کمتر پلک میزنیم، که این هم میتواند به خشکی و خستگی چشم منجر شود.
برای جلوگیری از این مشکل، صفحه نمایش را در فاصله مناسب و کمی زیر سطح چشم قرار دهید، از نور مناسب و فیلتر تابش استفاده کنید، و به طور منظم استراحت کنید و قانون 20-20-20 را رعایت کنید ( هر 20 دقیقه، به مدت 20 ثانیه به چیزی در فاصله 20 سانتی متری نگاه کنید).
علائم خستگی چشم
علائم خستگی چشم میتواند با طیف وسیعی از علائم همراه باشد که شدت آنها در افراد مختلف متفاوت است. برخی از شایعترین علائم خستگی چشم عبارتند از:
تاری دید یا تحریف دید
یکی از واضحترین نشانههای خستگی چشم، تاری دید یا مشاهده تصاویر مبهم و نامشخص است. این مشکل به خصوص هنگام نگاه کردن به اجسام نزدیک یا دورتر به وضوح احساس میشود.
دوتایی دیدن مکرر
دیدن دو تصویر از یک شیء، به ویژه در هنگام خستگی چشم، میتواند بسیار آزاردهنده باشد. این مشکل معمولاً به دلیل خستگی عضلات چشم و عدم هماهنگی بین آنها رخ میدهد.
احساس خشکی در چشمان
خشکی چشم یکی دیگر از علائم شایع خستگی چشم است. کاهش ترشح اشک و تبخیر سریع آن باعث ایجاد احساس خشکی، سوزش و خارش در چشمها میشود.
قرمزی و التهاب چشم
قرمزی و التهاب چشمها به دلیل افزایش جریان خون در رگهای خونی کوچک چشم و تحریک بافتهای حساس چشم رخ میدهد.
احساس گرما و درد در چشمها
بسیاری از افراد مبتلا به خستگی چشم، احساس گرما و درد خفیفی را در اطراف چشمها توصیف میکنند. این درد معمولاً با بستن چشمها و استراحت کاهش مییابد.
سردرد
سردردهای تنشی، به ویژه در ناحیه پیشانی و شقیقهها، یکی از عوارض شایع خستگی چشم است. این سردردها معمولاً با استراحت و ماساژ ملایم بهبود مییابند.
سفتی عضلات اطراف چشم
سفتی عضلات اطراف چشم، از جمله عضلات پیشانی، شقیقهها و گردن، میتواند باعث ایجاد احساس ناراحتی و درد شود.
اشک ریزش
افزایش تولید اشک در برخی افراد مبتلا به خستگی چشم مشاهده میشود. این امر به دلیل تحریک اعصاب چشم و افزایش فعالیت غدد اشکی رخ میدهد.
سنگینی سر و چشم
احساس سنگینی در سر و چشمها میتواند نشانهای از خستگی چشم باشد. البته، این علامت میتواند ناشی از سایر مشکلات مانند آلرژی یا عفونت سینوسی نیز باشد.
برای رفع خستگی چشم چه کنیم؟
برای رفع خستگی چشم، اقدامات سادهای وجود دارد که میتوانید در زندگی روزمره خود اعمال کنید. این اقدامات میتوانند از بروز خستگی چشم جلوگیری کرده یا علائم آن را کاهش دهند. ابتدا، از قانون 20-20-20 استفاده کنید: هر 20 دقیقه کار با کامپیوتر، به مدت 20 ثانیه به یک نقطه در فاصله 20 فوتی نگاه کنید. این روش به استراحت عضلات چشم کمک میکند. دوم، مطمئن شوید که نور محیط مناسب است؛ نه خیلی روشن و نه خیلی کم. استفاده از نور طبیعی یا لامپهای با طیف کامل (Full Spectrum) میتواند به کاهش خستگی کمک کند. سوم، زمان استفاده از دستگاههای دیجیتال را محدود کنید و اگر مجبور به استفاده طولانی مدت هستید، از عینکهای مخصوص کامپیوتر برای کاهش تاثیر نور آبی استفاده کنید.
همچنین، توجه به وضعیت نشستن نیز مهم است؛ صفحه نمایش باید در سطح چشم و در فاصلهای حدود 50 تا 70 سانتیمتر از صورت شما قرار گیرد. استفاده از قطرههای چشمی مرطوبکننده میتواند به جلوگیری از خشکی چشم و بهبود رطوبت سطح چشم کمک کند. بهطور کلی، توجه به نکات ساده و کاربردی میتواند از بروز خستگی چشم جلوگیری کرده و سلامت چشمان شما را حفظ کند.
درمان خانگی برای رفع خستگی چشم
درمانهای خانگی برای رفع خستگی چشم به راحتی در دسترس هستند و میتوانند به سرعت علائم این مشکل را کاهش دهند. یکی از سادهترین روشها، استفاده از کمپرس گرم است. یک دستمال تمیز را با آب گرم مرطوب کرده و به مدت 5 تا 10 دقیقه روی چشمها قرار دهید. این کار به کاهش التهاب و افزایش جریان خون کمک میکند. روش دیگر، استفاده از کیسههای چای سرد شده است. چایهای حاوی کافئین میتوانند باعث کاهش پف و خستگی چشم شوند. بعد از دم کردن چای، کیسهها را در یخچال خنک کنید و سپس به مدت 10 تا 15 دقیقه روی چشمها قرار دهید.
ورزشهای چشمی نیز میتوانند در رفع خستگی مؤثر باشند. برای مثال، هر چند ساعت یک بار چشمها را به صورت دورانی حرکت دهید یا به مدت چند ثانیه به دورترین نقطه ممکن نگاه کنید. روش پالمینگ، که شامل قرار دادن کف دستها بر روی چشمهای بسته است، به آرامش و استراحت عضلات چشم کمک میکند. در نهایت، تنظیم نور محیط، استفاده از عینکهای مخصوص برای کار با دستگاههای دیجیتال و تغذیه مناسب با ویتامینهای ضروری برای چشمها، همگی راهکارهای خانگی مؤثری هستند که میتوانند خستگی چشم را کاهش دهند.
دارو برای رفع خستگی چشم
استفاده از داروها و قطرههای چشمی میتواند راهی مؤثر برای کاهش خستگی چشم باشد، بهویژه در مواردی که خستگی ناشی از خشکی چشم است. قطرههای چشمی مرطوبکننده، که به عنوان اشک مصنوعی نیز شناخته میشوند، میتوانند به مرطوب نگه داشتن سطح چشم و جلوگیری از خشکی کمک کنند. این قطرهها بدون نسخه در دسترس هستند و میتوانند به صورت روزانه استفاده شوند. اگر خستگی چشم ناشی از التهاب یا عفونت باشد، پزشک ممکن است قطرههای چشمی حاوی کورتیکواستروئیدها یا آنتیبیوتیکها را تجویز کند. این داروها به کاهش التهاب و جلوگیری از عفونتهای چشمی کمک میکنند.
در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است داروهایی برای افزایش تولید اشک تجویز کند. این داروها معمولاً حاوی ترکیباتی هستند که غدد اشکی را تحریک کرده و تولید اشک را افزایش میدهند. همچنین، اگر خستگی چشم با علائمی مانند تاری دید، درد شدید یا حساسیت به نور همراه باشد، ممکن است نیاز به درمانهای تخصصیتری داشته باشید که باید تحت نظر پزشک انجام شوند. در هر صورت، مشاوره با پزشک متخصص چشم قبل از استفاده از هر نوع دارو یا قطره چشمی توصیه میشود تا درمان مناسب برای شرایط خاص شما انتخاب شود.
ارتباط درد پشت چشم با سردرد
درد پشت چشم و سردرد در سالمندان ، جوانان و حتی کودکان اغلب با یکدیگر مرتبط هستند و میتوانند به عنوان نشانهای از مشکلات مختلف سلامتی ظاهر شوند. این نوع درد معمولاً به دلیل فشار یا التهاب در مناطق اطراف چشم و سر ایجاد میشود و میتواند به صورت همزمان با سردرد یا به دنبال آن رخ دهد.
- میگرن
- سینوزیت
- افزایش فشار داخل جمجمهای
- اختلالات چشمی
- خستگی چشم
عوارض پیگیری نکردن خستگی چشم
پیگیری نکردن خستگی چشم میتواند منجر به بروز عوارض جدیتر و تأثیرات منفی بر سلامت کلی چشم و بینایی شود. در حالی که خستگی چشم ممکن است در ابتدا به نظر بیضرر برسد، اما اگر نادیده گرفته شود، میتواند مشکلات پیچیدهتری ایجاد کند. برخی از این عوارض عبارتند از:
تشدید خشکی چشم
خستگی چشم میتواند منجر به کاهش میزان پلک زدن و در نتیجه خشکی چشم شود. با تداوم این وضعیت، خشکی چشم ممکن است تشدید شود و باعث التهاب، قرمزی و حساسیت بیشتر چشمها گردد.
کاهش کارایی و تمرکز
خستگی چشم میتواند تمرکز و دقت را کاهش دهد، به ویژه هنگام کار با دستگاههای دیجیتال یا مطالعه. این مسئله میتواند منجر به کاهش کارایی در محیط کار یا تحصیل و حتی افزایش خطاها شود.
تشدید مشکلات بینایی
عدم توجه به خستگی چشم میتواند مشکلات بینایی موجود مانند نزدیکبینی، دوربینی یا آستیگماتیسم را تشدید کند. این امر میتواند منجر به نیاز بیشتر به عینک یا لنزهای تماسی شود.
سردردهای مزمن
خستگی چشم میتواند منجر به بروز سردردهای مزمن شود. این سردردها ممکن است به مرور زمان تشدید شوند و کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهند.
تأثیر بر کیفیت خواب
استفاده طولانی مدت از دستگاههای دیجیتال و نادیده گرفتن خستگی چشم، میتواند منجر به اختلالات خواب شود. نور آبی ساطع شده از صفحه نمایشها، میتواند ریتم طبیعی خواب را مختل کرده و کیفیت خواب را کاهش دهد. کمبود خواب نه تنها بر چشمان که بر کل بدن انسان تاثیرات مخربی میگذارید.
اختلالات چشمی جدیتر
در برخی موارد، عدم پیگیری خستگی چشم میتواند منجر به مشکلات جدیتر چشمی مانند افزایش فشار داخل چشم، گلوکوم یا سایر اختلالات بینایی شود که نیاز به درمان فوری دارند.
کی به چشم پزشک مراجعه کنیم؟
اگرچه خستگی چشم اغلب با تغییرات ساده در سبک زندگی و استراحت چشمی قابل مدیریت است، اما در برخی موارد نیاز به مراجعه به چشم پزشک وجود دارد. در صورت مشاهده علائم زیر، بهتر است به یک متخصص چشم مراجعه کنید:
- تداوم خستگی چشم
اگر خستگی چشم شما حتی با رعایت نکات مراقبتی و استراحت کافی همچنان ادامه دارد، نیاز است که به چشم پزشک مراجعه کنید تا علت اصلی آن بررسی شود.
- تغییرات ناگهانی در بینایی
هرگونه تغییر ناگهانی در بینایی مانند تاری دید، دوبینی یا دیدن هالههای نورانی باید فوراً مورد بررسی قرار گیرد.
- درد شدید چشم
درد شدید یا فشار در ناحیه چشمها که با استراحت کاهش نمییابد، میتواند نشانهای از یک مشکل جدیتر باشد و نیاز به مشاوره پزشکی دارد.
- قرمزی و التهاب مداوم
اگر چشمان شما به طور مداوم قرمز، ملتهب یا حساس به نور هستند، ممکن است نیاز به درمان پزشکی داشته باشید.
- حساسیت بیش از حد به نور
حساسیت شدید به نور (فوتوفوبیا) میتواند نشانهای از التهاب یا مشکلات دیگر چشمی باشد که نیاز به بررسی تخصصی دارد.
- کاهش شدید تمرکز و کارایی
اگر خستگی چشم به حدی برسد که بر تمرکز و کارایی روزانه شما تأثیر منفی بگذارد، بهتر است با یک چشم پزشک مشورت کنید.
درمان خستگی چشم با داروهای گیاهی
برای درمان خستگی چشم با داروهای گیاهی از روغن و ماسک طبیعی استفاده میشود که شامل موارد زیر است:
- مورد صحرایی: نوعی گیاه استوایی است که به صورت میوه یا آبمیوه آن میتوانید ویتامین C و آنتوسیانیدین برای رفع خستگی چشم خود تامین کنید.
- توت فرنگی: برای درمان خستگی چشم با توت فرنگی بهتره دو عدد توت فرنگی را داخل فریزر بگذارید و خنک شده آن را روی چشمان خود قرار دهید.
- روغن اسطوخودوس: چند قطره روغن اسطوخودوس در لیوان آب ریخته و با پنبه روی چشمان خود قرار دهید.
- گلاب: میتواند چشمان را کلاب شست را برای چند دقیقه با پنبه روی چشمان قرار داد. گلاب دارای خواص ضدباکتری و عفونی است.
جمع بندی
خستگی چشم، اگرچه به ظاهر مسئلهای جزئی به نظر میرسد، اما بیتوجهی به آن میتواند به مشکلات جدیتری منجر شود و بر کیفیت زندگی روزمره شما تأثیر منفی بگذارد. با اتخاذ روشهای سادهای مانند استراحت منظم، تنظیم نور محیط و استفاده از قطرههای مرطوبکننده، میتوان به راحتی این مشکل را مدیریت کرد. با این حال، در صورت ادامه یافتن یا تشدید علائم، مراجعه به چشم پزشک امری ضروری است.
سلامت چشمها، سرمایهای ارزشمند است که باید به خوبی از آن محافظت کنیم. مراقبت بهموقع و پیشگیرانه از چشمانتان، نه تنها آسایش بیشتری را در زندگی روزمره فراهم میکند، بلکه از بروز مشکلات جدیتر در آینده نیز جلوگیری میکند.
سوالات متداول
1- برای خستگی چشم چه بخوریم؟
برای کاهش خستگی چشم، مصرف ماهیهای چرب، سبزیجات برگدار سبز، هویج، مرکبات، تخممرغ، آجیل، حبوبات، و آب کافی توصیه میشود.
2- بهترین قطره برای رفع خستگی چشم چیست؟
بهترین قطره برای رفع خستگی چشم، قطرههای مرطوبکننده یا اشک مصنوعی هستند که بدون نسخه در داروخانهها موجودند. اما اگر مشکل خستگی چشم شما شدید است یا با قطرههای بدون نسخه رفع نمیشود، بهتر است با یک چشم پزشک مشورت کنید تا قطره مناسب را برای شما تجویز کند.
3- خستگی چشم نشانه چیست؟
خستگی چشم و سرگیجه میتواند ناشی از استفاده طولانی از صفحهنمایشها، مشکلات بینایی حل نشده، کمخوابی، استرس، مشکلات پزشکی مانند میگرن و … باشد.
4- چگونه تست خستگی چشم را انجام دهیم؟
تست خستگی چشم شامل ارزیابی علائمی مانند تاری دید، خشکی چشم، سردرد، درد گردن و شانهها پس از استفاده طولانیمدت از صفحهنمایشها است. برای تست، میتوانید به مدت 20 ثانیه به یک جسم دور نگاه کنید و تغییرات در خستگی یا وضوح بینایی خود را بررسی کنید. در صورت ادامه علائم، بهتر است با یک چشم پزشک مشورت کنید.