خونریزی مغزی چیست؛ درمان و روند بهبودی خونریزی مغزی

خونریزی مغزی یا intracranial hemorrahage ناشی از جمع شدن خون میان مغزی و جمجمه است که از رسیدن اکسیژن به سلول‌های مغز جلوگیری کرده و در نهایت باعث مرگ بخشی از سلول‌های مغزی می‌شود. به نسبت اینکه مرگ سلولی در کدام ناحیه از مغز رخ بدهد؛ عوارض خونریزی مغزی موارد متعددی از مرگ تا برخی دیگر از عوارض مانند مشکلات حرکتی، از دست دادن هوشیاری، مشکل در بلع، مشکلات بینایی و غیره را در پی دارد.

خونریزی مغزی بسیار خطرناک است و عوارض جبران‌ناپذیری در پی دارد. معمولا بیمارانی که این عارضه را تجربه می‌کنند در مدت کوتاهی بعد از عارضه جانشان را از دست می‌دهند. برخی از بیماران تنها کمتر از 1 سال و یک سوم بیماران تا 5 سال شانس زنده ماندن دارند. سرعت عمل و دسترسی فوری به مراقبت‌های پزشکی می‌تواند از شدت عوارض این بیماری بکاهد.

خونریزی مغزی چیست؟

خونریزی مغزی یکی از انواع سکته مغزی است که به خاطر خونریزی داخل جمجمه‌ یا خونریزی داخل مغزی ایجاد می‌شود. این بیماری در اثر پارگی یک رگ در مغز به وجود می‌آید و در بافت‌های اطراف خونریزی موضعی ایجاد می‌کند و سلول‌های مغزی را از بین می‌برد. زمانی که خون ناشی از ضربه باعث تحریک بافت‌های مغز شود؛ تورم ایجاد می‌شود. این تورم را به عنوان ادم مغزی می‌شناسیم.

خون جمع شده در توده‌ای به نام هماتوم جمع می‌شود. این شرایط باعث افزایش فشار روی بافت مغز مجاور می‌شود و جریان خون حیاتی کاهش پیدا می‌کند و سلول‌های مغزی از بین می‌روند. خونریزی می‌تواند در داخل مغز، بین مغز و در غشاهای اطراف مغز ایجاد شود یا بین لایه‌های پوشش مغز یا بین جمجمه و پوشش مغز شاهد خونریزی مغزی باشیم. انواع خونریزی مغزی به‌نسبت سن افراد متفاوت است.

به نقل از سایت clevelandclinic:

آیا خونریزی مغزی باعث مرگ می‌شود؟
خونریزی مغزی می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند و باعث آسیب دائمی در مغز شود. شدت و نتیجه خون‌ریزی مغزی به علل، محل قرارگیری آن داخل جمجمه، اندازه خونریزی، مدت زمانی که بین خونریزی و درمان می گذرد بستگی دارد. وقتی سلول های مغز کشته می‌شوند، دیگر برنمی‌گردند. آسیب می‌تواند شدید باشد و منجر به ناتوانی جسمی، ذهنی و رفتاری شود.

• خونریزی مغزی در بزرگسالان

خونریزی مغزی در بزرگسالان می‌تواند بین بافت مغز و جمجمه ایجاد شود. خونریزی مغزی از رسیدن اکسیژن به مغز جلوگیری می‌کند. این اتفاق خطر مرگ را در پی دارد و باید به‌طور اورژانسی درمان شود. بیماری پلی سیتمی ورا ممکن است باعث این عارضه شود.

• خونریزی مغزی در کودکان

این عارضه در کودکان معمولا به دلیل ناهنجاری‌های رگ‌های خونی یا ایجاد لخته خون در رگ‌ها ایجاد می‌شود.

• خونریزی مغزی در جنین

جنین در اثر عواملی مانند تروما، انعقاد، عفونت، مصرف دارو، بیماری، تب، کلستاز بارداری، ترومبوسیتوپنی، فاکتور X مادرزادی، کمبود فاکتور V، و ناهنجاری‌هایی عروقی و دوقلوهای تک کوریونی ایجاد می‌شود.

انواع خونریزی مغزی

به‌نسبت اینکه خونریزی مغزی در کدام بخش مغز ایجاد شود؛ انواع مختلفی از خونریزی مغزی وجود دارند:

• خونریزی مغزی داخلی

این نوع خونریزی در لوب‌ها، ساقه مغز و مخچه مغز ایجاد می‌شود.

• خونریزی مغزی اپی‌دورال (Epidural)

این نوع خونریزی بین استخوان جمجمه و بیرونی‌ترین لایه غشایی رخ می‌دهد.

• خونریزی مغزی ساب دورال (Subdural)

این نوع خونریزی بین دورا ماتر و غشای عنکبوتیه رخ می‌دهد.

• خونریزی مغزی ساب آراکنوئید (Subarachnoid)

خونریزی ساب آراکنوئید در بطن‌های مغز ایجاد می‌شوند. بطن‌های مغز شامل مایع مغزی نخاعی است که کار محافظت از مغز را بر عهده دارند. در صورت آسیب سلولی در این ناحیه خونریزی مغزی (Subarachnoid)‌ ایجاد می‌شود.

علت خونریزی مغزی

موارد زیادی را به‌عنوان علت خونریزی مغزی می‌توان عنوان کرد. از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• ضربه مغزی: خونریزی مغزی در اثر ضربه معمولا در افراد کمتر از 50 سال شایع است.
• فشار خون بالا: افرادی که به فشار خون بالا مبتلا هستند؛ در طول یک دوره طولانی دچار آسیب در دیواره رگ‌ها می‌شوند. فشار خون بالا درمان نشده از دلایل عمده قابل پیشگیری خونریزی مغزی است.
• آنوریسم مغزی: آنوریسم مغزی به یک نوع ضعف در دیواره‌های رگ‌های خونی گفته می‌شود که در نهایت به تورم رگ‌ها منجر می‌شود. همچنین این عارضه می‌تواند پارگی رگ‌ها را در پی داشته باشد و باعث ایجاد خونریزی در مغز و در نهایت سکته شود.
• ناهنجاری‌های شریانی: زمانی که رگ‌های خونی داخل و اطراف مغز دچار ناهنجاری و اختلال باشند؛ ممکن است درنهایت علت خونریزی مغزی باشند. این عارضه به‌صورت مادرزادی در فرد مشاهده می‌شود.
• آنژیوپاتی آمیلوئید: این عارضه یک ناهنجاری در دیواره رگ‌های خونی است که با بالا رفتن سن و فشار خون ایجاد می‌شود. این عارضه ممکن است پیش از خونریزی مغزی، خونریزی‌های کوچکی ایجاد کند.
• اختلالات خونی یا خونریزی: بیماری‌های خونی هموفیلی و کم‌خونی داسی شکل درنهایت می‌تواند به کاهش سطح پلاکت‌ها و لخته شدن خون بینجامد. مصرف رقیق‌کننده‌های خون نیز می‌تواند علت خونریزی مغزی باشد.
• بیماری‌های کبدی: این وضعیت معمولا خونریزی‌های داخلی را افزایش می‌دهد.
• تومور مغزی: تومور مغزی احتمال بروز علائم خونریزی مغزی را افزایش می‌دهد.
• عوارض جانبی داروها: عوارض جانبی مصرف برخی از داروها یا مصرف خودسرانه برخی از داروها می‌تواند در نهایت باعث ایجاد انواع خونریزی مغزی شود.

 علائم خونریزی مغزی

علائم خونریزی مغزی در همه کیس‌ها یکسان نیست  و به‌نسبت محل خونریزی و شدت خونریزی علائم خونریزی مغزی هم با هم متفاوت هستند. همچنین میزان آسیب بافتی علائم خونریزی مغزی را مشخص می‌کند. علائم سکته مغزی معمولا ناگهانی بروز می‌کنند و به مرور زمان شدت پیدا می‌کنند. برای بررسی علائم سکته مغزی می‌توانید از خدمات پرستار بیمار بهره‌مند شوید. رایج‌ترین علائم خونریزی مغزی عبارت‌اند از:

• احساس ضعف در بازو یا پا
• تغییراتی در بینایی چشم‌ها
• حالت تهوع یا استفراغ
• سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حس شدن بدن
• مشکلاتی در تکلم یا درک گفتار
• سردردهای ناگهانی و شدید
• کاهش هوشیاری و بی‌حال شدن فرد
• تشنج‌ در افرادی که سابقه تشنج قبلی نداشته باشند.
• مشکل در بلع
• اختلال در خواندن و نوشتن
• از دست دادن مهارت‌های حرکتی ظریف و ایجاد اختلالاتی مانند لرزش دست
• از دست دادن هماهنگی اعضا بدن
• حس چشایی غیرطبیعی
• از دست دادن هوشیاری

علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه

علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه می‌تواند متفاوت باشد. برخی از رایج‌ترین علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه شامل موارد زیر است:

• تشنج
• گیجی
• بروز اختلال یا از دست دادن بینایی
• ضعف و بی‌حسی، گزگز و فلج صورت
• احساس سبکی سر و سرگیجه
• مشکل در بلع
• سردردهای ناگهانی و شدید
• حساسیت به نور

تشخیص خونریزی مغزی

برای تشخیص علائم خونریزی مغزی پزشک معاینات فیزیکی اولیه را انجام می‌دهد. ابتدا سوابق پزشکی بررسی شده و در معاینات فیزیکی، علائم بیمار ثبت می‌شوند. در نهایت یک آزمایش تصویربرداری مانند توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRA) برای بیمار انجام می‌شود. این آزمایش‌ها محل و شدت خونریزی مغزی را مشخص می‌کنند. دیگر متدهایی که به تشخیص انواع خونریزی مغزی کمک می‌کند؛ عبارت‌اند از:

• شمارش کامل خون
• اشعه ایکس قفسه سینه
• الکتروانسفالوگرام
• آزمایش ادرار
• پونکسیون کمری
• آنژیوگرافی

آیا خونریزی مغزی درمان دارد؟

زمانی که فرد دچار خونریزی مغزی می‌شود؛ بهتر است خیلی زود برای درمان اقدام شود. در پاسخ به این سوال که درمان خونریزی مغزی چقدر طول میکشد باید ابتدا به‌ نسبت شدت آسیب اقدامات اولیه برای درمان فرد انجام شود تا بتوان مدت زمان درمان آن را بیان کرد. اقدامات اولیه ای که در صورت بروز این حادثه باید انجام داد به صورت زیر می باشد:

• اولین اقدام برای درمان و کاهش علائم خونریزی مغزی، اقداماتی برای ثابت نگه داشتن فشار خون و وضعیت تنفس بیمار است.
• استفاده از دستگاه اکسیژن و تنفس مصنوعی ضروری است. چرا که باید اکسیژن مورد نیاز برای مغز و بدن بیمار با دستگاه تامین شود.
• مایعات از دست رفته بدن با تزریق سرم تامین می‌شود.
• برای درمان خونریزی مغزی لازم است که ضربان قلب، سطح هوشیاری و سطح اکسیژن چک شود.
• بعد از اینکه وضعیت بیمار به ثبات رسید؛ جراح مغز و اعصاب به عکس‌برداری و سایر روش‌های تشخیص، وضعیت بیمار را بررسی کرده و درمان‌های دارویی را تجویز می‌کند.

روند بهبودی خونریزی مغزی

فردی که علائم خونریزی مغزی را تجربه می‌کند؛ ممکن است هوشیاری خود را از دست داده و سطح فعالیت روانی او کاهش پیدا کند. اگر خونریزی زیاد و قابل توجه باشد؛ ممکن است بخش‌هایی از مغز که فعالیت‌های حیاتی را کنترل می‌کند هم آسیب دیده باشند. اگر بخش‌هایی از مغز که وابسته به تنفس و ضربان قلب هستند آسیب ببینند؛ ممکن است فرد در جا جانش را از دست بدهد. در برخی از کیس‌ها نیز به‌سرعت جراحی انجام شده و لخته خون برداشته می‌شود و با روش‌های پزشکی تلاش می‌شود تا سایر علائم خونریزی مغزی کنترل شوند.

معمولا افراد بعد از شش ماه روند بهبودی خونریزی مغزی را تجربه می‌کنند. برخی از افراد هم با مراقبت بعد از سکته مغزی روند بهبودی خونریزی مغزی را در عرض چند هفته تجربه می‌کنند. این درحالی است که در برخی از کیس‌ها شاهد ماندگاری علائم در طی ماه‌ها یا حتی سال‌های بعد از خونریزی مغزی هستیم. گاهی ممکن است علائم جزئی باشند و در نهایت بدون نیاز به درمان و به‌صورت خودبه‌خودی از بین بروند. درحالی که برخی دیگر از علائم به مراقبت‌های پزشکی و دارودرمانی نیاز دارند.

به‌عبارتی یک معیار واحد و یکسان برای درمان خونریزی مغزی جود ندارد و ممکن است مدت زمان روند بهبودی خونریزی مغزی برای افراد مختلف متفاوت باشد. برخی از افراد در عرض چند روز بهبود پیدا می‌کنند درحالی‌که عده دیگری به مدت زمان بیشتری برای بهبودی نیاز دارند. نکته دیگری که در خصوص روند بهبودی خونریزی مغزی وجود دارد این است که بعد از عارضه ممکن است صدمات فیزیکی و عاطفی ناشی از حمله رخ بدهد که تحت کنترل فرد نبوده و روند بهبودی را کندتر می‌کند. رعایت موارد زیر به بهبودی سریع‌تر و بهتر کمک می‌کند:

• فعال بودن: فعال نگه داشتن ذهن و بدن برای بهبودی علائم خونریزی مغزی مفید است
• داشتن رژیم غذایی سالم: غذاهای سالم برای بازیابی انرژی و محافظت از اندام‌های شما در برابر آسیب مفید هستند.
• همراه بودن خانواده و دوستان: حمایت اطرافیان برای بالا بردن روحیه بیمار و سرعت دادن به روند بهبودی او مفید است.
• داشتن رژیم غذایی سالم: مصرف غذاهای سالم برای بازیابی انرژی و محافظت از اندام‌ها در برابر آسیب مفید است.
• هیدراته نگه داشتن بدن: نوشیدن مایعات زیاد و هیدراته نگه داشتن بدن برای کمک به روند بهبودی خونریزی مغزی موثر است.
• استراحت کافی: خواب و استراحت کافی برای بازیابی انرژی و کمک به بهبودی، بسیار موثر است.

عوارض خونریزی مغزی

خونریزی مغزی درصورت عدم درمان و کنترل می‌تواند درنهایت به خونریزی مغزی و کما منجر شود. همچنین به‌نسبت شدت این عارضه، شاهد فلج اعضا خواهیم بود. این دو مورد، شدیدترین عوارض خونریزی مغزی هستند؛ اما به جز این دو مورد، برخی عوارض دیگر هم در پی بیماری خونریزی مغزی رخ می‌دهد. عوارض خونریزی مغزی شامل گسترش هماتوم، ادم پری هماتومی با افزایش فشار داخل جمجمه، خونریزی داخل بطنی همراه با هیدروسفالی، تشنج، حوادث ترومبوتیک وریدی، هایپرگلیسمی، بالا رفتن فشار خون، تب و عفونت است.

عمل خونریزی مغزی

معمولا بیمارانی که برای درمان خونریزی مغزی، از روش جراحی استفاده کرده‌اند؛ خونریزی‌های خودبه‌خودی را تجربه کرده‌اند. به‌همین دلیل است که تلاش می‌شود تا جای ممکن از روش جراحی برای درمان خونریزی مغزی استفاده نشود. تنها در صورت لزوم این اقدام را انجام می‌دهند. تخلیه خون ممکن است با آندوسکوپی یا از طریق بریدن سوراخ جمجمه با مته انجام شود.

عمل خونریزی مغزی اصولا 12 ساعت طول می‌کشد و در تمام مدت بیمار بیهوش است. بعد از جراحی نیز در فرصت 45 دقیقه‌ای بیمار به هوش می‌آید. برای مراقبت بهتر از این بیماران می‌توانید از خدمات پرستار در منزل استفاده کنید.

تفاوت سکته مغزی با خونریزی مغزی

از مهم‌ترین تفاوت‌های خونریزی مغزی با سکته مغزی این است که خونریزی مغزی در اثر ضربه و یا سایر عوامل بیرونی رخ می‌دهد؛ اما سکته مغزی معمولا ناشی از بیماری‌ها و مشکلات جسمی است. این مورد شایع‌ترین تفاوت خونریزی مغزی و سکته مغزی است. با این حال این دو عارضه تفاوت‌های دیگری هم با هم دارند:

سکته مغزی در بسیاری از موارد به‌خاطر کاهش جریان خون یا مسدود شدن شریان‌ها در مغز رخ می‌دهد؛ اما خونریزی مغزی تنها ناشی از سوراخ شدن یا پارگی رگ است. حمله‌های ایسکمیک گذرا (Attack Ischemic transient) در مغز و امکان درمان خود‌به‌خودی علائم بعد از بروز این عارضه در سکته مغزی وجود دارد؛ اما علائم خونریزی مغزی خود‌به‌خود درمان نمی‌شوند.

عکس خونریزی مغزی

در ادامه یک عکس سی‌تی اسکن که خونریزی مغزی را نشان می‌دهد؛ مشاهده می‌کنید:

مراقبت‌های لازم بعد از سکته مغزی

زمانی که متوجه شدید فردی دچار خونریزی مغزی شده است؛ موارد زیر را در نظر داشته باشید:

• فرد را به آرامی به پهلو بچرخانید تا ترشحاتی که باعث خفگی می‌شوند از دهان او خارج شوند.
• هیچ فشاری به جمجمه وارد نکنید.
• درصورتی‌که بیمار دچار تشنج شد؛ از حرکت‌دادن او خودداری کنید.
• زمانی که علائم خونریزی مغزی را مشاهده می‌کنید؛ هیچ آب یا غذا یا دارویی به بیمار ندهید.
• تمام وسایل خطرناک که ممکن است در اثر برخورد باعث آسیب به بیمار شود را از دسترس بیمار دور کنید.

پیشگیری از خونریزی مغزی

خونریزی مغزی در برخی از موارد در اثر بیماری‌ها و علائم سلامتی رخ می‌دهد. با رعایت موارد زیر می‌توانید از بروز خونریزی مغزی جلوگیری کنید یا احتمال بروز آن را کاهش دهید:

• ترک سیگار
• کنترل فشار خون
• کاهش مصرف الکل
• داشتن سبک زندگی سالم
• داشتن فعالیت بدنی منظم
• داشتن وزن متعادل
• مصرف غذاها و نوشیدنی‌های سالم
• کنترل دیابت
• بررسی کلسترول
• کنترل استرس
• رانندگی ایمن و با دقت
• درمان آنوریسم
• کنترل عوارض داروهای ضدانعقاد و تمام داروهایی که ریسک ابتلا به خونریزی مغزی را افزایش می‌دهند.
• ترک مواد مخدر (برخی مواد مخدر مانند کوکائین، ریسک خونریزی مغزی را افزایش می‌دهند)

خونریزی مغزی عارضه مرگباری است که باید به‌سرعت درمان شود. این عارضه در اثر پاره شدن یکی از رگ‌های داخل یا اطراف مغز ایجاد شده و باعث خونریزی مغزی، تورم و مرگ سلولی می‌شود. سرعت عمل و درمان به‌موقع در این عارضه از اهمیت زیادی برخوردار است.

علائم خونریزی مغزی معمولا با دارودرمانی قابل کنترل است؛ اما دربرخی از مواقع پزشک نیاز به جراحی را تشخیص می‌دهد تا با برداشتن لخته خون از آسیب و فشار به بافت‌های مغزی جلوگیری شود. بیشتر مورد خونریزی مغزی ناشی از ضربه است؛ اما گاهی بیماری‌ها، فشار خون، مصرف الکل یا سیگار و مواد مخدر، استرس و مواردی از این دست احتمال بروز خونریزی مغزی را ایجاد می‌کند. با رفع این موارد می‌توانید از بروز خونریزی مغزی جلوگیری کنید.

سوالات متداول

1. آیا خونریزی مغزی خطرناک است؟

در خونریزی مغزی رگ‌های مغزی آسیب دیده و پاره می‌شوند. این روند به خونریزی در مغز منجر می‌شود. سلول‌های مرده و خون در توده‌ای به‌نام هماتوم جمع می‌شوند. این توده فشار زیادی روی بافت مغز وارد می‌کند و جریان اصلی خون به‌واسطه این فشار کمتر می‌شود. درنهایت سلول‌های مغزی در اثر این عارضه از بین می‌روند. درصورتی‌که روند بیماری کنترل نشود؛ احتمال مرگ بیمار وجود دارد. از طرفی اگر خونریزی مغزی بخش‌های زیادی از مغز را در بربگیرند؛ ممکن است مشکلات حرکتی و فلج دست و پا رخ بدهد.

2. چطور بدانیم که خونریزی مغزی داشته‌ایم؟

معمولا درصورت ضربه به سر یا تصادف، خونریزی مغزی ایجاد می‌شود. پس درصورتی‌که دچار ضربه به سر شده‌اید؛ برای بررسی وضعیت به پزشک مراجعه کنید. همچنین خونریزی از گوش، بینی یا چشم بعد از ضربه نشانه‌ای از خونریزی مغزی است. در مواردی که خونریزی مغزی در اثر ضربه نیست و خود‌به‌خود رخ داده است؛ رایج‌ترین علائمی که افراد تجربه می‌کنند؛ عبارت‌اند از:

• احساس فلجی، بی‌حسی و ضعف در بخش‌هایی از بدن
• بروز مشکلات بینایی، بلع، درک کلمات، صحبت کردن، از دست دادن حافظه و مشکلات عاطفی یا تغییرات شخصیتی ناگهانی

3. آیا مرگ در اثر خونریزی مغزی، رایج است؟

علائم خونریزی مغزی به وسعت خونریزی و محل آن بستگی دارد. علائم این بیماری می‌تواند به‌صورت ضعف‌های خفیف در اندام‌ها ایجاد شود و با کاهش هوشیاری و مرگ پیش برود. به‌خصوص خونریزی مغزی در مخچه، احتمال مرگ را در پی دارد.