روماتیسم مفصلی یک بیماری مزمن است که سیستم ایمنی بدن را به اشتباه وادار به حمله به مفاصل میکند. در نتیجه این حمله، مفاصل دچار التهاب و درد میشوند و در طول زمان، این بیماری میتواند منجر به آسیب جدی به بافتهای مفصلی شود. این بیماری میتواند هر کسی را در هر سنی درگیر کند، اما به طور معمول در بزرگسالان و به خصوص زنان بیشتر دیده میشود. از آنجا که این بیماری مزمن است، میتواند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد و در صورت عدم درمان مناسب، مشکلات جدیتری برای بیمار ایجاد کند.
روماتیسم مفصلی میتواند به دلیل التهاب و آسیب به مفاصل، مشکلاتی مانند درد، تورم، و کاهش تحرک را به همراه داشته باشد. این بیماری میتواند در هر مفصلی از بدن تاثیر بگذارد، اما معمولاً مفاصل دست، پا، زانو و گردن را بیشتر درگیر میکند. از آنجایی که این بیماری خودایمنی است، به محض تشخیص، نیاز به درمان فوری و پیگیری دقیق دارد و اینجاست که نقش پرستار بیمار تعیین کننده است. در این مقاله قصد داریم به بررسی علل، علائم، روشهای تشخیص و درمان روماتیسم مفصلی بپردازیم.
روماتیسم مفصلی چیست؟
روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید یکی از بیماری های مزمن و خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به مفاصل و بافتهای اطراف آنها حمله میکند. این حمله باعث التهاب در مفاصل شده و در پی آن، فرد دچار درد، تورم، قرمزی و گاهی اوقات ناتوانی در حرکت مفاصل میشود. این بیماری بیشتر در سنین میانسالی و در زنان شایع است، اما ممکن است در هر سنی رخ دهد. در واقع، روماتیسم مفصلی میتواند در هر مفصلی از بدن تاثیر بگذارد، اما مفاصل دست، پا، زانو و گردن بیشتر از سایر مفاصل درگیر میشوند.
در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به طور غیرطبیعی شروع به حمله به بافتهای مفاصل میکند. این امر باعث التهاب در مفصل و آسیب به غضروفها، استخوانها و سایر بافتهای مفصلی میشود. التهاب و تورم مزمن میتواند به تخریب دائمی مفصل و در نهایت محدودیت حرکتی منجر شود.
به نقل از وبسایت mayoclinic :
آرتریت روماتوئید یک اختلال التهابی مزمن است که میتواند بیشتر از مفاصل شما را تحت تأثیر قرار دهد. در برخی افراد، این بیماری میتواند سیستمهای مختلف بدن مانند پوست، چشمها، ریهها، قلب و عروق خونی را نیز آسیب برساند. آرتریت روماتوئید یک اختلال خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به طور اشتباهی به بافتهای خود بدن حمله میکند. برخلاف آسیبهای ناشی از سایش و پارگی در آرتروز، آرتریت روماتوئید پوشش مفاصل شما را تحت تأثیر قرار میدهد و باعث تورم دردناک میشود که میتواند به تدریج منجر به فرسایش استخوان و تغییر شکل مفصل گردد.
التهابی که با آرتریت روماتوئید همراه است، میتواند سایر بخشهای بدن را نیز آسیب بزند. در حالی که داروهای جدید درمانی به طور قابل توجهی گزینههای درمانی را بهبود بخشیدهاند، آرتریت روماتوئید شدید هنوز میتواند منجر به ناتوانیهای جسمی شود.
علت روماتیسم مفصلی چیست؟
علت دقیق روماتیسم مفصلی هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما تحقیقات نشان دادهاند که عوامل مختلفی میتوانند در بروز این بیماری مزمن نقش داشته باشند. برخی از مهمترین عوامل خطر که میتوانند در ابتلا به روماتیسم مفصلی نقش داشته باشند، شامل موارد زیر هستند:
- ژنتیک
تحقیقات علمی نشان دادهاند که زمینه ژنتیکی در ابتلا به روماتیسم مفصلی نقش مهمی دارد. برخی از ژنها میتوانند فرد را مستعد ابتلا به این بیماری کنند. برای مثال، افراد با نوع خاصی از ژن به نام HLA-DRB1 (یک ژن در سیستم ایمنی بدن) بیشتر در معرض ابتلا به روماتیسم مفصلی قرار دارند.
- جنسیت
روماتیسم مفصلی بیشتر در زنان شایع است تا مردان. مطالعات نشان دادهاند که زنان حدود دو تا سه برابر بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا میشوند. این تفاوت ممکن است به دلیل تأثیرات هورمونی باشد. به عنوان مثال، هورمون استروژن که در بدن زنان تولید میشود، ممکن است در افزایش خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی نقش داشته باشد. در حالی که هورمونهای مردانه (آندروژنها) ممکن است از بروز این بیماری جلوگیری کنند یا تأثیر آن را کاهش دهند. تغییرات هورمونی در دوران بارداری، یائسگی و سایر مراحل زندگی زنان نیز میتواند تأثیرات مختلفی بر بروز این بیماری بگذارد.
- سیگار کشیدن
یکی از مهمترین عواملی که خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی را افزایش میدهد، مصرف دخانیات است. سیگار کشیدن میتواند تأثیرات منفی زیادی بر سیستم ایمنی بدن داشته باشد و باعث اختلال در عملکرد آن شود. تحقیقات نشان دادهاند که مضرات نیکوتین و دیگر مواد شیمیایی موجود در سیگار میتوانند باعث افزایش التهاب و تشدید واکنشهای خودایمنی در بدن شوند. افرادی که سابقه سیگار کشیدن دارند، حتی پس از ترک سیگار، همچنان در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به روماتیسم مفصلی هستند.
- وزن (چاقی)
چاقی و اضافه وزن نیز از دیگر عوامل خطر در ابتلا به روماتیسم مفصلی به شمار میروند. افرادی که دچار اضافه وزن یا چاقی هستند، فشار بیشتری به مفاصل خود وارد میآورند، به ویژه به مفاصل زانو و ران. این فشار اضافی میتواند التهاب را تشدید کرده و روند پیشرفت بیماری را سرعت ببخشد. همچنین، چربیهای بدن خود به عنوان منابعی برای تولید مواد التهابی به نام سایتوکینها عمل میکنند که میتوانند باعث تشدید التهاب در مفاصل شوند. به همین دلیل، افرادی که اضافه وزن دارند، ممکن است در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به روماتیسم مفصلی قرار بگیرند. کاهش وزن از طریق تغذیه سالم و ورزش میتواند به کاهش التهاب و کاهش خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی کمک کند. مطالعات نشان دادهاند که کاهش وزن حتی میتواند به کاهش علائم بیماری در افراد مبتلا کمک کند.
- عوامل محیطی
عوامل محیطی نیز میتوانند در بروز روماتیسم مفصلی نقش داشته باشند. علاوه بر سیگار کشیدن که به آن اشاره شد، برخی از عوامل محیطی دیگر مانند قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا، مواد شیمیایی خاص و عفونتهای ویروسی یا باکتریایی میتوانند سیستم ایمنی بدن را تحریک کرده و موجب بروز واکنشهای خودایمنی شوند. به ویژه، ویروسها و باکتریهایی که باعث بیماریهای تنفسی یا گوارشی میشوند، میتوانند سیستم ایمنی را فعال کرده و در برخی موارد باعث آغاز بیماری روماتیسم مفصلی شوند. البته این اثرات محیطی معمولاً در افرادی که زمینه ژنتیکی دارند، بیشتر نمایان میشود.
- سن
روماتیسم مفصلی معمولاً در سنین میانه و بالاتر بروز میکند. این بیماری بیشتر در سنین ۳۰ تا ۵۰ سال شایع است، اما ممکن است در هر سنی، حتی در کودکان، دیده شود. به طور کلی، با افزایش سن، خطر ابتلا به بیماریهای خودایمنی مانند روماتیسم مفصلی نیز افزایش مییابد. البته این بیماری در افراد مسن ممکن است با علائم کمتری بروز کند یا به شکل ملایمتری ظاهر شود، اما در هر حال همچنان قابل تشخیص است.
- عوامل هورمونی
هورمونها به ویژه استروژن در ابتلا به روماتیسم مفصلی تأثیر دارند. زنان در دوران بارداری، که سطح استروژن در بدن افزایش مییابد، ممکن است بهبود علائم روماتیسم مفصلی را تجربه کنند. با این حال، پس از زایمان یا در دوران یائسگی، که سطح استروژن کاهش مییابد، علائم ممکن است دوباره تشدید شوند. بنابراین، تغییرات هورمونی میتوانند نقش مهمی در بروز یا تشدید بیماری ایفا کنند.
انواع روماتیسم مفصلی
روماتیسم مفصلی به طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم میشود:
1- آرتریت روماتوئید کلاسیک
آرتریت روماتوئید کلاسیک، که به نام «روماتیسم مفصلی بزرگسالان» نیز شناخته میشود، نوعی از بیماری است که در آن سیستم ایمنی بدن به طور گسترده به مفاصل حمله میکند. در این نوع از بیماری، سیستم ایمنی به اشتباه مفاصل بدن را به عنوان یک تهدید شناسایی کرده و به آنها حمله میکند. این حمله منجر به التهاب مزمن و آسیب به بافتهای مفصلی میشود. علائم این نوع از روماتیسم مفصلی معمولاً به تدریج شروع میشود و میتواند در طول زمان شدت پیدا کند. از جمله علائم آن میتوان به درد، تورم و سفتی مفاصل اشاره کرد که بیشتر در مفاصل دست، پا، زانو و گردن بروز میکند. در صورت عدم درمان، التهاب مزمن میتواند باعث تخریب غضروفها و استخوانها شود و در نهایت موجب محدودیت حرکتی و حتی از کار افتادگی مفاصل گردد.
2- آرتریت روماتوئید جوانان
این نوع از روماتیسم مفصلی به طور خاص در کودکان و نوجوانان مشاهده میشود. آرتریت روماتوئید جوانان (یا آرتریت روماتوئید اطفال) نوعی بیماری است که سیستم ایمنی بدن کودکان را به مفاصل و بافتهای اطراف آنها حمله میکند. این نوع بیماری میتواند بر رشد طبیعی استخوانها و مفاصل تأثیر گذاشته و باعث درد و تورم در این نواحی شود. یکی از ویژگیهای آرتریت روماتوئید جوانان این است که میتواند در ابتدای بیماری علائم کمتری نسبت به بزرگسالان نشان دهد، اما اگر به موقع درمان نشود، ممکن است مشکلات جدی برای رشد بدن ایجاد کند. این بیماری نیازمند درمانهای خاص است و میتواند به آسیبهای طولانیمدت مفاصل منجر شود.
علائم روماتیسم مفصلی
روماتیسم مفصلی میتواند علائم مختلفی ایجاد کند که بسته به شدت بیماری و مفاصلی که تحت تأثیر قرار گرفتهاند، متفاوت است. در اینجا به علائم رایج این بیماری در بخشهای مختلف بدن اشاره خواهیم کرد:
1- علائم روماتیسم مفصلی در دست
دستها یکی از نواحی رایج ابتلا به روماتیسم مفصلی هستند. علائم در دستها به طور معمول شامل موارد زیر است:
- درد، تورم و قرمزی در مفاصل انگشتان: در ابتدای بیماری، مفاصل انگشتان دچار درد و تورم میشوند. این علائم میتوانند باعث ناراحتی و محدودیت در حرکت انگشتان شوند.
- محدودیت حرکت در مفاصل دست: با پیشرفت بیماری، توانایی حرکت مفاصل دست محدود میشود. فرد ممکن است احساس کند که قادر به انجام کارهای ساده مانند گرفتن اشیاء یا باز و بسته کردن انگشتان نیست.
- احساس خشکی و سفتی در مفاصل دست به ویژه در صبح: بسیاری از بیماران گزارش میدهند که در هنگام بیدار شدن از خواب، مفاصل دست سفت و خشک میشوند. این سفتی معمولاً در ساعات اولیه روز بیشتر است و میتواند منجر به کاهش تحرک دستها شود.
2- علائم روماتیسم مفصلی در پا
پاها نیز به طور رایج تحت تأثیر روماتیسم مفصلی قرار میگیرند. علائم رایج در پا عبارتند از:
- درد و تورم در مفاصل انگشتان پا: مفاصل انگشتان پا یکی از نواحی شایع ابتلا به روماتیسم مفصلی هستند. درد و تورم در این مفاصل میتواند منجر به اختلال در راه رفتن و فعالیتهای روزمره شود.
- احساس سوزش و گرمی در مفاصل پا: التهاب مفاصل پا میتواند باعث ایجاد حس گرمی و سوزش در نواحی درگیر شود. این احساسات میتوانند بسیار آزاردهنده و دردناک باشند.
- اختلال در راه رفتن و حرکت دادن انگشتان: تورم و درد در مفاصل انگشتان پا میتواند حرکت طبیعی پاها را مختل کرده و باعث سختی در راه رفتن و تعادل شود. در موارد شدیدتر، ممکن است بیمار نتواند به راحتی راه برود.
3- علائم روماتیسم مفصلی در کودکان
روماتیسم مفصلی در کودکان میتواند علائمی متفاوت با بزرگسالان داشته باشد و بر روند رشد آنها تأثیر بگذارد. از جمله علائم رایج در کودکان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تب و خستگی شدید: یکی از علائم رایج در کودکان مبتلا به روماتیسم مفصلی تبهای متناوب و خستگی شدید است. تب کودکان میتواند تأثیر زیادی بر فعالیتهای روزانه کودک داشته باشد.
- تغییرات در اشتها و کاهش وزن: بسیاری از کودکان مبتلا به روماتیسم مفصلی دچار تغییرات در اشتها میشوند که ممکن است منجر به کاهش وزن و کمبود تغذیه گردد.
- آسیب به مفاصل و تغییرات در شکل آنها: در صورتی که بیماری در کودکان به موقع درمان نشود، ممکن است باعث آسیب به مفاصل و تغییر در شکل آنها شود. این امر میتواند تأثیراتی طولانیمدت بر رشد کودک داشته باشد.
4- علائم روماتیسم مفصلی در زانو
زانوها یکی دیگر از مفاصل شایع درگیر با روماتیسم مفصلی هستند. علائم معمول در این ناحیه عبارتند از:
- درد و التهاب در مفصل زانو: التهاب مفصل زانو باعث درد شدید و ناراحتی میشود. این درد میتواند در هنگام حرکت، راه رفتن یا حتی استراحت نیز احساس شود.
- محدودیت حرکت: تورم و التهاب مفصل زانو میتواند حرکت آن را محدود کند و در برخی موارد حتی بیمار نمیتواند به راحتی بنشیند یا برخیزد.
- تورم زانو: در موارد شدید، تورم زانو به قدری شدید میشود که بیمار قادر به حرکت صحیح نیست و ممکن است نتواند بدون کمک راه برود.
علائم روماتیسم مفصلی در بارداری
در دوران بارداری، برخی زنان ممکن است علائم روماتیسم مفصلی را تجربه کنند. علائم در دوران بارداری میتواند به این شکل باشد:
- کاهش یا تشدید علائم: در بعضی از زنان باردار، علائم روماتیسم مفصلی در دوران بارداری کاهش مییابد، به ویژه در سهماهه دوم. با این حال، در برخی موارد دیگر، علائم ممکن است تشدید شوند و درد و تورم در مفاصل افزایش یابد. اینجاست که پرستار در منزل کمک کننده است و میتواند علائم را به خوبی مشاهده کند.
- درد و تورم مفاصل به ویژه در ناحیه لگن و زانوها: در دوران بارداری، به دلیل تغییرات هورمونی و فیزیکی در بدن، ممکن است درد و تورم در مفاصل خاصی مانند ناحیه لگن و زانوها بیشتر احساس شود.
تشخیص روماتیسم مفصلی
تشخیص روماتیسم مفصلی نیازمند بررسی علائم بالینی بیمار، معاینه فیزیکی، و انجام آزمایشهای مختلف است تا پزشک بتواند وضعیت بیماری را دقیقتر ارزیابی کند. در ابتدا، پزشک به تاریخچه پزشکی بیمار و علائم بالینی او توجه میکند. این علائم شامل درد، تورم و خشکی مفاصل بهویژه در صبح زود، و همچنین مدت زمان ادامهداری این علائم میشود. در معاینه فیزیکی، پزشک به بررسی مفاصل آسیبدیده میپردازد و علائم التهاب مانند گرمی، قرمزی و تورم را ارزیابی میکند.
در ادامه، پزشک ممکن است برای تأیید تشخیص آزمایشهای خون تجویز کند. یکی از آزمایشهای رایج، بررسی سطح فاکتور روماتوئید است که در بسیاری از بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی مثبت است. همچنین، آزمایش آنتیبادی ضد سیترولینه (ACPA) نیز برای بررسی وجود این آنتیبادیها که در بسیاری از افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی مشاهده میشود، انجام میشود. علاوه بر این، افزایش **سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR) و C-reactive protein (CRP) نشاندهنده وجود التهاب در بدن است که در روماتیسم مفصلی معمولاً بالاست.
در برخی موارد، تصویربرداری نیز به تشخیص و ارزیابی میزان آسیب مفاصل کمک میکند. رادیوگرافی برای مشاهده آسیبهای استخوانی و تغییرات مفصلی مانند تنگی فضاهای مفصلی یا آسیب به غضروفها مورد استفاده قرار میگیرد. سونوگرافی نیز ممکن است برای شناسایی التهاب در بافتهای نرم مفصل و همچنین ارزیابی مایعات اضافی در مفاصل انجام شود. در موارد خاص، MRI (تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی) نیز میتواند برای ارزیابی دقیقتر آسیب به بافتهای مفصلی و تشخیص آسیبهای ریز استفاده شود.
درمان روماتیسم مفصلی
درمانها به صورت دارویی، فیزیوتراپی، کار درمانی، جراحی و تغییرات سبک زندگی انجام میشوند که در ادامه بیشتر با آنها آشنا میشویم:
1- داروها
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) یکی از اولین درمانها برای کاهش درد و التهاب در بیماران روماتیسم مفصلی هستند. این داروها شامل ایبوپروفن، ناپروکسن و دیکلوفناک هستند که میتوانند به تسکین علائم بیماری کمک کنند. اما این داروها تنها علائم را کاهش میدهند و نمیتوانند روند بیماری را متوقف کنند.
داروهای ضد روماتیسمی اصلاحکننده بیماری (DMARDs) برای کاهش التهاب و پیشگیری از آسیبهای مفصلی تجویز میشوند. داروهای DMARDs مانند میتوترکسات، هیدروکسی کلروکین و سیکلوسپورین به درمان بیماری بهصورت عمیقتری کمک میکنند. این داروها میتوانند با تأثیر بر سیستم ایمنی بدن، فرایند التهاب را مهار کرده و به جلوگیری از آسیبهای مفصلی کمک کنند.
استروئیدها مانند پردنیزون در شرایطی که التهاب شدید است و پاسخ به داروهای NSAID یا DMARDs کافی نیست، میتوانند مؤثر باشند. استروئیدها بهطور موقت التهاب و درد را کاهش میدهند، اما به دلیل عوارض طولانیمدت، استفاده از آنها باید محدود باشد.
2- فیزیوتراپی
فیزیوتراپی یکی از ارکان اصلی درمان روماتیسم مفصلی است که به بیمار کمک میکند تا انعطافپذیری و تحرک مفاصل خود را حفظ کند. فیزیوتراپها به بیماران برنامههای تمرینی خاصی توصیه میکنند که شامل تمرینات کششی و تقویتی برای حفظ قدرت عضلات و کاهش تنش در مفاصل است. علاوه بر این، فیزیوتراپیستها از روشهای درمانی دیگر مانند ماساژ درمانی و تکنیکهای گرما و سرما برای کاهش درد و التهاب استفاده میکنند.
3- جراحی
در موارد پیشرفته بیماری که آسیب مفصلی شدید است و دیگر درمانهای دارویی مؤثر واقع نمیشوند، ممکن است جراحی برای بازسازی یا تعویض مفصل توصیه شود. تعویض مفصل (آرتروپلاستی) معمولاً برای مفاصل زانو، ران یا شانه انجام میشود. جراحی ممکن است در مواردی که بیمار به محدودیت حرکتی شدید دچار شده است یا درد شدید دارد، لازم باشد.
درمان خانگی روماتیسم مفصلی
در کنار درمانهای پزشکی، بسیاری از بیماران روماتیسم مفصلی از روشهای خانگی برای کاهش علائم بیماری استفاده میکنند. این روشها میتوانند به کاهش التهاب، تسکین درد، و بهبود کیفیت زندگی کمک کنند:
- استفاده از کمپرس سرد و گرم
استفاده از کمپرس سرد میتواند به کاهش التهاب و تورم مفاصل کمک کند، در حالی که کمپرس گرم برای کاهش درد و تسکین عضلات سفت و دردناک مفید است. بیمار میتواند از این روشها بهطور متناوب استفاده کند تا علائم کاهش یابد.
- مکملهای غذایی
مصرف مکملهایی مانند روغن ماهی که سرشار از اسیدهای چرب امگا-۳ است، میتواند به کاهش التهاب کمک کند. همچنین، زردچوبه و زنجبیل به دلیل خواص ضد التهابیشان، در درمان علائم روماتیسم مفصلی مؤثر هستند. ویتامین D و کلسیم برای حفظ سلامت استخوانها و کاهش احتمال ابتلا به پوکی استخوان در بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی مفید است.
پیشگیری از ابتلا به روماتیسم مفصلی
اگرچه برخی از عوامل مانند ژنتیک قابل تغییر نیستند، اما با تغییر سبک زندگی و مدیریت عوامل خطر دیگر میتوان احتمال ابتلا به روماتیسم مفصلی را کاهش داد:
- سیگار نکشیدن
- کنترل وزن
- رژیم غذایی سالم
- و…
سخن پایانی
روماتیسم مفصلی یک بیماری مزمن و خودایمنی است که میتواند زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. از آنجا که این بیماری معمولاً مفاصل مختلف بدن را درگیر میکند، تشخیص و درمان به موقع آن اهمیت زیادی دارد. با درمانهای صحیح و پیگیری مداوم، میتوان علائم بیماری را کنترل کرده و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشید.
سوالات متداول
1- برای درمان روماتیسم مفصلی چی بخوریم؟
غذاهایی که حاوی اسیدهای چرب امگا ۳، ویتامین C و آنتیاکسیدانها هستند، به کاهش التهاب و بهبود علائم بیماری کمک میکنند.
2- عاقبت بیماران روماتیسم مفصلی چیست؟
با درمان به موقع و مدیریت مناسب بیماری، بیماران میتوانند زندگی طبیعیتری داشته باشند، اما در صورت عدم درمان، روماتیسم مفصلی میتواند منجر به ناتوانی جدی شود.
3- خطرناکترین نوع روماتیسم چیست؟
روماتیسم مفصلی که به مفاصل حیاتی مانند قلب و ریهها آسیب بزند، میتواند بسیار خطرناک باشد.
4- عمر بیماران روماتیسم مفصلی چقدر است؟
با درمان مناسب، بسیاری از بیماران میتوانند عمر طولانی و با کیفیتی داشته باشند، اما این بیماری میتواند به بروز عوارضی مانند نارسایی کلیوی و قلبی منجر شود.
