تغییر وضعیت بیمار در تخت و نکات مهم در جابجایی آن

بیماران معمولا زمان زیادی را روی تخت هستند و همین امر سبب ایجاد فشار مضاعف و دائمی روی بخش‌هایی از بدن می‌شود. اسکلت‌بندی و پوست در بخش‌هایی که مدام فشار را تحمل می‌کنند؛ آسیب‌پذیر بوده و مشکلاتی مانند زخم بستر برای آن‌ها ایجاد می‌شود. برای جلوگیری از این مشکلات، لازم است که تغییر وضعیت بیمار مرتبا انجام شود.اصول جابجایی بیمار نیاز به ابزار و متودها و تکنیک‌های خاصی دارد. معمولا پرستاران و افراد دوره‌دیده در بازه‌های زمانی 2 تا 4 ساعته وضعیت بیمار را به نسبت بیماری و وضعیت درمانی او تعیین می‌کنند. جابه‌جایی بیمار توسط پرستار بیمار انجام می‌شود.

بیماران درای وضعیت خاص

برخی از بیماران در اتاق مراقبت‌های ویژه، icu یا اتاق عمل باید در وضعیت‌های خاص قرار بگیرند. علت این نوع جابه‌جایی‌ها، انجام برخی آزمایش‌ها و یا مراقبت‌های ویژه است. احتمالا این سوال برای شما پیش بیاید که چرا باید وضعیت بیمار را تغییر داد؟ معمولا تغییر وضعیت بیمار به دلایل زیر انجام می‌شود:

• بدن بیمار در وضعیت درستی قرار گرفته و راحتی و امنیت بیمار تامین شود.
• سیستم عصبی و اسکلتی بیمار با تحمل فشار مضاعف، دچار آسیب نشود.
• بی‌حرکت بودن و ساکن بودن بیمار باعث بروز مشکلات پوستی از جمله زخم بستر نشود.
• گردش خون در تمام نقاط بدن به‌درستی انجام شود.
• از چرخش‌های نامناسب بیمار و آسیب دیدن او جلوگیری شود.

درکل می‌توان گفت که هدف از تغییر وضعیت بیمار تامین ایمنی و جلوگیری از بروز مشکل و بیماری برای فرد است.

به نقل از سایت opentextbc:

قرار دادن بیمار در تخت برای حفظ تراز و جلوگیری از زخم بستر (زخم فشاری)، افتادگی پا و انقباض مهم است. موقعیت مناسب نیز برای ایجاد راحتی برای بیمارانی که در بستر هستند یا تحرک آنها به دلیل یک بیماری یا درمان کاهش یافته است، حیاتی است. هنگام قرار دادن بیمار در رختخواب، وسایل حمایتی مانند بالش، رول و پتو، همراه با تغییر موقعیت، می توانند به ایجاد راحتی و ایمنی کمک کنند.
موقعیت های بیمار در رختخواب
قرار دادن بیمار در تخت یک روش معمول در بیمارستان است. موقعیت‌های مختلفی برای بیماران در رختخواب وجود دارد که ممکن است با توجه به وضعیت، اولویت یا درمان مربوط به یک بیماری مشخص شود. جدول 3.6 وضعیت های بیمار را در تخت نشان می دهد.

انواع تغییر وضعیت بیماران در تخت

روش‌های مختلفی برای تغییر انواع روش‌های جابجایی بیمار روی تخت وجود دارد تا به‌واسطه آن بیمار در وضعیت مناسبی قرار بگیرد. همراه بیمار در بیمارستان باید با این روش ها آشنا باشد. در ادامه روش‌های مختلف تغییر وضعیت و جابجیی بیمار را معرفی می‌کنیم:

وضعت خوابیده به شکم

در برخی از بیماران که جراحی سر و گردن انجام داده‌اند یا برای خروج ترشحات از راه دهان، بیمار را روی شکم قرار می‌دهند. دراین وضعیت، سر بیمار به یک طرف قرار گرفته و روی شکم دراز می‌کشد. به‌یاد داشته باشید که در این بیماران مهره‌ها همواره تحت فشار زیاد هستند و به همین دلیل این روش برای بیمارانی که مشکل ستون فقرات دارند؛ مناسب نیست.

وضعیت خوابیده به پشت

یکی از رایج‌ترین حالت‌های بستری شدن، خوابیده به پشت است که طی آن بیمار به پشت می‌خوابد. در این حالت احتمال ابتلا به زخم بستر بسیار کمتر است. به‌همین دلیل باید مناطق تحت فشار کنترل شوند. در این وضعیت از یک بالش زیر شانه و سر و همچنین تخته نگهدارنده پا استفاده می‌شود.

وضعیت نیمه‌نشسته یا فاولر

از انواع جابجایی بیمار روی تخت که به‌خصوص در بیماران تنفسی کاربرد دارد؛ فاولر است. در این وضعیت ابتدا قسمت بالایی تخت را در زاویه 30 تا 60 درجه قرار می‌دهند و یک بالش بزرگ هم پشت بیمار می‌گذارند. در این حالت بیمار در حالت نیمه‌ نشسته قرار می‌گیرد.

وضعیت ارتوپنیک یا سه پایه

از جمله تغییر وضعیت بیماران که بیماران دچار ناراحتی‌های تنفسی از آن استفاده می‌کنند؛ ارتوپنیک یا سه پایه است. در این جابجایی بیمار به قسمت بالایی تخت تکیه زده و یک میز جلو بدن او قرار می‌گیرد. سپس روی میز چند بالش قرار می‌گیرد تا بیمار سر خودش را روی بالش‌ها بگذارد.

وضعیت ترندلنبرگ 

در این موقعیت، سر تخت به سمت پایین است؛ اما قسمت پایین تخت بالا می‌رود. این انواع وضعیت بیماران برای انجام برخی اقدامات درمانی، جلوگیری از شوک به بیمار و کاهش فشار خون در بیمارانی که فشار خون بالایی دارند؛ استفاده می‌شود.

وضعیت ترندلبرگ معکوس 

در این حالت سر تخت بیمار به‌طرف بالا قرار گرفته و پایین تخت بیمار به سمت پایین است. از این وضعیت بیشتر برای بیمارانی استفاده می‌شود که مشکلات گوارشی دارند. این وضعیت سبب می‌شود که بیمار رفلکس معده نداشته باشد.

وضعیت پهلو یا به بغل

زمانی که بیمار برای مدت طولانی به پشت خوابیده باشد؛ لازم است که موقعیت او را به پهلو تغییر داد. در این شرایط بیمار به پهلو راست یا چپ می‌چرخد. در این حالت یک بالش هم بین دو پا بیمار قرار می‌گیرد تا زانو خم شده و پای دیگر بدن، جلوتر از پای قبلی قرار داشته باشد.

وضعیت زانو قفسه سینه

در این حالت بیمار به پهلو دراز کشیده و زانوهای خود را به طرف قفسه سینه خم می‌کند. این نوع از تغییر وضعیت بیماران برای معاینات مهم اورولوژی کاربرد دارد.

وضعیت جک نایف

در این وضعیت بیمار روی شکم دراز کشیده و سپس تخت در حالت نیمه خوابیده قرار می‌گیرد؛ یعنی لگن بالا رفته و سر و پاها پایین قرار می‌گیرند. این تغییر وضعیت بیمار معمولا برای جراحی روی غدد فوق کلیه، دنبالچه، راست روده و پشت کاربرد دارد.

وضعیت لیتاتومی

در این حالت بیمار به پشت می‌خوابد و ران‌ها و زانوهایش را خم و کشیده می‌کند. این وضعیت معمولا برای معاینات واژینال حین زایمان کاربرد دارد.

تغییر وضعیت در زخم بستر

در بیمارانی که ریسک ابتلا به زخم بستر را دارند؛ و به دنبال درمان خانگی زخم بستر هستند؛ بهتر است در وضعیت‌های لترال از باش‌های کوچک میانی نواحی استخوانی استفاده کنید. هر دو ساعت یکبار هم باید اصول جابجایی بیمار انجام شود. برای کودکان و نوزادان می‌توانید تغییر وضعیت بیمار را هر 4 ساعت انجام دهید.

تغییر وضعیت در ای سی یو

در آی سی یو به‌نسبت درمانی که روی بیمار انجام شده است؛ وضعیت‌های خاصی در نظر گرفته می‌شود. از طرفی از آنجایی که بیمار مدت زیادی بیهوش بوده و در معرض ابتلا به زخم بستر قرار دارد و لازم است که هر 2 ساعت یک‌بار تغییر وضعیت در ای سی یو انجام شود.

وسایل مخصوص جابجایی بیمار

معمولا برای تغییر وضعیت بیماران وسایل و ابزارهای مخصوص وجود دارند که کار را برای مراقبین ساده‌تر کرده و باعث می‌شوند که تغییر وضعیت بیماران به انرژی کمتری نیاز داشته باشد. از مهم‌ترین این وسایل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بالش: بالش‌ها در ابعاد و اندازه‌های مختلف وجود دارند که در بخش‌های مختلف بدن قرار گرفته و اجازه ایجاد فشار مضاعف به بدن را نمی‌دهد.
• بالش‌های دور کننده گوه‌ای: این نوع بالش مثلثی شکل بوده و بعد از جراحی مفصل ران به کار می‌آید تا از چرخش سر استخوان ران به داخل جلوگیری کند.
• تخته نگهدارنده پا: این تخته در پایین تخت بیمار قرار گرفته و باعث می‌شود که پا در موقعیت مناسبی ثابت بماند همچنین از چرخش پا به عقل، افتادگی مچ پا یا تغییر نامناسب جلوگیری می‌کند.
• کیسه شن: استفاده از کیسه‌ها باعث می‌شود که شکل اجزای بدن همواره ثابت ماده و بدن تراز بماند. به کمک کیسه‌های شن، می‌توانید اندام را در جای خودشان بی‌حرکت نگه دارید.
• رول حلقوی: وقتی بیمار دچار ضعف بدنی شدید باشد؛ باید به‌صورت طاق‌باز بخوابد. در این مواقع یک حوله حلقه‌ای شکل کنار لگن بیمار یا زانو او قرار می‌گیرد تا وضعیت لگن و پاها ثابت بماند.
• غلتک تروکانتر: این وسیله وقتی کاربرد دارد که بیمار بی‌هوش باشد. غلتک تروکانتر از حرکت پاها و چرخیدن آن‌ها به بیرون جلوگیری می‌کند.

نکات مهم در تغییر وضعیت بیمار

هنگام جابجایی بیمار در تخت یا حمام بیمار روی تخت، ارزیابی های لازم را جهت کاهش و یا حذف خطرات احتمالی که سلامت بیمار را تهدید می کنند، را انجام دهید تا در صورت نیاز کمک های لازم برای مراقبت بهتر و پرستاری در منزل بیمار نیز فراهم کنید. اگر بیمار خود قادر به کمک در زمان جابجایی در تختخواب نیست یا سنگین وزن و بدون حرکت است، بهتر است که از بالابر مکانیکی برای جابجایی بیمار استفاده کنید. همراه بیمار مراحل زیر را برای جابجایی مریض رو تخت باید مد نظر قرار دهد:

• بهداشت دست را رعایت کنید. دست‌ها را کاملا ضد عفونی کنید.
• اتاق سالمند را از نظر احتمال شرایط بیماری زا بررسی کنید.
• قبل از حرکت دادن بیمار با او صحبت کنید و توضیحات لازم را در مورد کاری که می‌خواهید انجام دهید ارائه دهید.
• به صحبت‌ها و شکایات سالمند توجه کنید در صورت نیاز از جابجایی سالمند تا زمان تایید پزشک اجتناب کنید.
• حریم شخصی بیمار را حفظ کنید.
• اکسیژن، درن‌ها و لوله‌های تنفسی و… را بررسی کنید که در صورت جابجایی بیمار دچار مشکل نشود.
• در فاصله بین شانه‌ها و باسن بیمار بایستید، به اندازه عرض شانه پاها را از هم جدا کنید. وزن از پای عقب به پای جلو منتقل می‌شود.
• تخت بیمار را تا ارتفاع مناسبی تنظیم کنید و از عملکرد ترمزها اطمینان حاصل کنید.
• دروشیت بیمار را به سمت خود بکشید.
• زیر سر بیمار یک بالشت قرار دهید.
• از بیمار بخواهید کمی سر خود را به سمت قفسه سینه خم کند و دستانش را روی قفسه سینه قرار داده و پاهایش را خم کند تا تعادل در زمان جابجایی حفظ شود.
• بیمار را به ارامی روی تخت دیگر منتقل کنید اما بیمار را بلند نکنید این کار با همکاری سه نفر باید انجام شود.
• بالش را برداشته و تخت را به حالت اول برگردانید.
• مجددا بهداشت دست را رعایت کنید.

جمع‌بندی

درمواقعی که بیمار در تخت بیمارستان استراحت می‌کند؛ باید جابجایی بیمار و تکان دادن او در وضعیت‌های مختلف مرتبا انجام شود. تا خستگی و مشکلات عضله‌ای یا پوستی برای او ایجاد نشود. اصول جابجایی بیمار نیاز به مهارت و تخصص دارد. در این پروسه می‌توانید از ابزار و وسایلی که برای این کار طراحی شده‌اند؛ استفاده کنید. همچنین با رعایت تکنیک‌های مخصوص، ریسک آسیب را به حداقل برسانید. به‌نسبت وضعیت بیمار و درمانی که برای او انجام می‌شود؛ می‌توان وضعیت‌های متفاوتی را برای بیمار در نظر گرفت.

سوالات متداول

1. برای تغییر وضعیت بیمار در خانه از چه وسایلی استفاده کنیم؟

برای تغییر وضعیت بیماران ابزار مخصوصی وجود دارند که می‌توانید تهیه کنید. وسایلی مانند بالش، دورکننده یا گوه‌ای، تخته نگهدارنده یا کیسه‌های شن از جمله این وسایل هستند.

2. چرا در خانه به تغییر وضعیت بیمار نیاز داریم؟

از جمله دلایلی که باعث می‌شود تغییر وضعیت بیمار در خانه اهمیت داشته باشد؛ راحتی و ایمنی بیمار، جلوگیری از آسیب سیستم اسکلت، گردش خون در تمام بدن، اجتناب از چرخش‌های نامناسب بیمار و جلوگیری از ایجاد مشکلاتی مانند زخم بستر است.

3. تغییر وضعیت بیمار را چه کسانی انجام می‌دهند؟

تغییر وضعیت نیازمند رعایت اصول خاصی است. بهتر است که این کار توسط پرستار و فردی که مهارت و تخصص کافی برای برخورد با بیمار را داشته باشد؛ انجام شود. به‌این‌ترتیب ریسک آسیب دیدن بیمار هم کاهش پیدا می‌کند.

4. دو نکته مهم در تغییر وضعیت بیمار در تخت شامل چه مواردی می‌شود؟

بهداشت دست را رعایت کنید، به‌خصوص دست‌ها را کاملا ضد عفونی کنید. هم‌چنین، اتاق سالمند را از نظر احتمال شرایط بیماری زا بررسی کنید.

5. چه نوع جابجایی برای بیماران تنفسی به کار می‌رود؟

وضعیت نیمه‌نشسته یا فاولر به طوریکه ابتدا قسمت بالایی تخت را در زاویه 30 تا 60 درجه قرار می‌دهند و یک بالش بزرگ هم پشت بیمار می‌گذارند.