سرطان دهان oral cancer، یکی از جدی‌ترین انواع سرطان‌ها، می‌تواند زندگی بیماران را تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری اغلب با علائم هشداردهنده‌ای همچون زخم‌های دهانی مزمن یا تغییرات غیرمعمول در بافت دهان آغاز می‌شود. شناخت اولیه علائم سرطان دهان و گلو، کلیدی‌ترین مرحله برای پیشگیری از عوارض پیشرفته این بیماری است.
با افزایش شیوع این نوع سرطان در جهان، نیاز به آگاهی از علل، علائم و راه‌های درمان آن بیشتر از گذشته احساس می‌شود. در این مقاله، تلاش می‌کنیم تا با جزئیات بیشتری به بررسی سرطان دهان پرداخته و راهکارهایی برای پیشگیری و درمان ارائه دهیم. پرستار بیمار می‌تواند نقشی حیاتی در مدیریت و حمایت از بیمار در طول دوره درمان داشته باشد.
سرطان دهان یا سرطان گلو چیست؟
سرطان دهان و گلو، دو نوع از سرطان‌های مرتبط با ناحیه دهان و حلق هستند که به دلیل شباهت علائم و نزدیکی محل بروز آنها، گاهی با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. سرطان دهان نوعی سرطان است که بافت‌های مختلف دهانی از جمله لب‌ها، لثه‌ها، زبان، سقف دهان و حتی کف دهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری اغلب به صورت یک زخم مقاوم به درمان یا توده‌ای در دهان شروع می‌شود و در صورت عدم شناسایی و درمان، ممکن است به گلو یا سایر قسمت‌های بدن گسترش یابد.
سرطان گلو نیز معمولاً به سرطانی اشاره دارد که در ناحیه حنجره، حلق یا قسمت بالایی مری رخ می‌دهد. این نوع سرطان می‌تواند ادامه پیشرفت سرطان دهان باشد یا به طور جداگانه ایجاد شود. از ویژگی‌های بارز این بیماری، بروز مشکلاتی در بلع غذا، تغییر صدا یا حتی از دست دادن کامل توانایی صحبت کردن است.
انواع سرطان دهان
سرطان دهان شامل چندین نوع مختلف است که هر یک نواحی متفاوتی از حفره دهانی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. هر یک از این انواع، ویژگی‌ها، علائم و روش‌های درمانی متفاوتی دارند. در ادامه به شرح هر یک از این انواع سرطان پرداخته می‌شود:
سرطان سلول‌های سنگفرشی دهان
این نوع سرطان، شایع‌ترین نوع سرطان دهان است و تقریباً 90 درصد از موارد سرطان دهان را شامل می‌شود. سلول‌های سنگفرشی بافت پوششی سطحی دهان، لب‌ها و زبان را تشکیل می‌دهند. سرطان سلول‌های سنگفرشی معمولاً به صورت زخم‌هایی ظاهر می‌شود که بهبود نمی‌یابند و ممکن است با لکه‌های سفید یا قرمز همراه باشد.
سرطان غدد بزاقی
سرطان غدد بزاقی نادرتر است اما به دلیل اهمیت غدد بزاقی در عملکرد دهان، تأثیرات گسترده‌ای دارد. این غدد وظیفه تولید بزاق را بر عهده دارند که برای هضم غذا، پاکسازی دهان و محافظت از بافت‌های دهانی ضروری است.
سرطان زبان
سرطان زبان می‌تواند در دو بخش اصلی زبان ظاهر شود:
- قسمت جلویی زبان: که بخشی از حفره دهانی است.
- قسمت عقبی زبان: که در نزدیکی گلو قرار دارد و جزو سرطان‌های گلو محسوب می‌شود.
این نوع سرطان ممکن است به صورت زخمی که بهبود نمی‌یابد یا به شکل توده‌ای در زبان آغاز شود. سایر علائم شامل درد شدید، دشواری در صحبت کردن یا بلع، و خونریزی غیرطبیعی هستند. سرطان زبان به دلیل موقعیت خاص خود می‌تواند توانایی بیمار در غذا خوردن، صحبت کردن و حتی تنفس را تحت تأثیر قرار دهد.
سرطان لثه
این نوع سرطان معمولاً با علائمی مانند خونریزی غیرعادی لثه‌ها، تورم، یا لق شدن دندان‌ها شناخته می‌شود. سرطان لثه ممکن است در ابتدا شبیه بیماری‌های معمول لثه مانند ژنژیویت به نظر برسد، اما تفاوت اصلی آن در طولانی بودن علائم و عدم بهبود زخم‌ها یا مشکلات است. عوامل خطر این نوع سرطان شامل بهداشت ضعیف دهان و دندان، استفاده از تنباکوی جویدنی و عفونت HPV است. در موارد پیشرفته، این سرطان می‌تواند به استخوان فک گسترش یابد و باعث درد شدید و تغییر در ساختار صورت شود.
علت سرطان دهان
ابتلا به سرطان دهانه رحم، دلایل متعددی دارد که بررسی هر کدام می‌تواند روند پیشگیری و درمان را تسهیل کند. در ادامه علائم هشدار دهنده سرطان دهان را شرح می‌دهیم.
- ابتلا به سرطان دهان به دلیل استفاده از مواد مضر
مصرف مواد مضر مانند سیگار و محصولات دخانی یکی از اصلی‌ترین عوامل ابتلا به سرطان دهان به شمار می‌آید. نیکوتین و سایر ترکیبات شیمیایی موجود در دخانیات، به سلول‌های بافت دهان آسیب می‌رسانند و باعث ایجاد تغییرات ژنتیکی می‌شوند که می‌تواند منجر به رشد سلول‌های سرطانی شود. مصرف سیگار نه تنها بر ریه‌ها اثر می‌گذارد بلکه در نواحی دهان، لب‌ها، زبان و حتی گلو نیز تأثیرات منفی جدی دارد. علاوه بر این، مصرف محصولات دیگری مانند تنباکوی جویدنی، ناس یا قلیان نیز خطر سرطان دهان را افزایش می‌دهند.
- عفونت‌های ویروسی و عوامل ژنتیکی علت سرطان دهان
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) یکی از ویروس‌هایی است که نقش پررنگی در بروز سرطان دهان دارد. به ویژه برخی از سویه‌های این ویروس، مانند HPV-16 و HPV-18، به عنوان عوامل مرتبط با سرطان دهان و گلو شناخته می‌شوند. این ویروس از طریق تماس مستقیم، اغلب تماس جنسی یا بوسیدن، منتقل می‌شود. افراد مبتلا به HPV در ناحیه دهان و گلو، بیشتر در معرض ایجاد تغییرات سلولی هستند که می‌تواند به سرطان منجر شود.
عوامل ژنتیکی نیز در بروز سرطان دهان نقش دارند. اگر در خانواده شما سابقه‌ای از سرطان‌های دهانی یا سایر انواع سرطان وجود داشته باشد، ممکن است خطر ابتلا برای شما نیز بیشتر باشد. تغییرات ارثی در برخی ژن‌ها، باعث می‌شود سلول‌ها به‌راحتی به سمت سرطانی شدن پیش بروند.
- عوامل محیطی و سبک زندگی موثر بر سرطان دهان
یکی دیگر از دلایل مهم سرطان دهان، قرار گرفتن مداوم در معرض نور خورشید است. این عامل بیشتر برای افرادی که زمان زیادی را در محیط‌های باز و بدون استفاده از محافظ لب‌ها، مانند کرم ضدآفتاب لب، سپری می‌کنند، خطرساز است. اشعه فرابنفش خورشید می‌تواند به سلول‌های بافت لب آسیب رسانده و منجر به بروز سرطان لب شود.
همچنین سبک زندگی نامناسب مانند عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، عدم مراجعه منظم به دندانپزشک و مصرف غذاها یا نوشیدنی‌های بسیار داغ، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. این عوامل به مرور زمان می‌توانند به بافت‌های دهان آسیب زده و محیطی مساعد برای رشد سلول‌های سرطانی فراهم کنند.
علائم سرطان دهان
سرطان دهان در مراحل اولیه ممکن است علائم خاصی نداشته باشد یا علائم آن بسیار خفیف و غیرقابل توجه باشد. با این حال، برخی از نشانه‌ها و علائم اولیه وجود دارند که می‌توانند هشداردهنده باشند. در صورتی که این علائم ادامه پیدا کرده یا بدتر شوند، مهم است که هر چه سریع‌تر به پزشک یا دندانپزشک مراجعه کنید. در اینجا به تفصیل علائم اصلی سرطان دهان اشاره می‌شود:
زخم‌های مداوم از نشانه های سرطان دهان
یکی از علائم بارز سرطان دهان، وجود زخم‌هایی است که به هیچ‌وجه بهبود نمی‌یابند. این زخم‌ها معمولاً در نواحی مختلف دهان، از جمله لثه‌ها، زبان، یا داخل لب‌ها ظاهر می‌شوند. در بسیاری از موارد، زخم‌ها در ابتدا بدون درد هستند و ممکن است فرد متوجه آنها نشود. با این حال، به تدریج ممکن است دردناک شوند و باعث ناراحتی و اختلال در بلع، صحبت کردن یا خوردن غذا شوند.
تغییرات بافتی بر اثر سرطان گلو
تغییرات غیرعادی در بافت دهان یا گلو می‌توانند یکی دیگر از علائم اولیه سرطان دهان باشند. این تغییرات ممکن است به صورت توده‌هایی در دهان یا گلو یا حتی تبخال دهان کودک ظاهر شوند که به وضوح قابل لمس یا مشاهده هستند. این توده‌ها ممکن است سفت، متورم، یا حساس به لمس باشند.
علاوه بر این، لکه‌های سفید یا قرمز که در داخل دهان ایجاد می‌شوند، می‌توانند نشانه‌هایی از سرطان دهان باشند. این لکه‌ها معمولاً به نام “لیکوپلاکی” (لکه‌های سفید) یا “اریتروپلاکی” (لکه‌های قرمز) شناخته می‌شوند. اگر این لکه‌ها بیش از دو هفته باقی بمانند یا تغییر کنند، باید توسط یک پزشک متخصص بررسی شوند. در بعضی موارد، این لکه‌ها می‌توانند به سرطان تبدیل شوند. توجه به این تغییرات و پیگیری آنها می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
مشکلات دندانی و گوش درد از علائم سرطان دهان و گلو
یکی دیگر از علائم هشداردهنده سرطان دهان، مشکلات دندانی است. در برخی افراد، سرطان دهان باعث لق شدن دندان‌ها، به‌ویژه بدون دلیل مشخص می‌شود. این مشکل می‌تواند ناشی از تأثیر سرطان بر لثه‌ها یا استخوان فک باشد. حتی اگر دندان‌ها در ابتدا سالم به نظر برسند، سرطان دهان می‌تواند با تغییرات بافتی و تخریب استخوان فک، به تدریج موجب حرکت دندان‌ها و مشکلات مشابه شود.
همچنین، درد در ناحیه گوش می‌تواند از علائم هشداردهنده دیگر باشد. این نوع درد معمولاً بدون دلیل آشکاری در ناحیه گوش ایجاد می‌شود و ممکن است به صورت مداوم یا متناوب باشد. این درد ممکن است به دلیل درگیر شدن گلو یا نواحی اطراف گوش با سرطان دهان باشد. همچنین، سرطان دهان می‌تواند به اعصاب صورت و گردن فشار وارد کرده و باعث دردهایی در نواحی مختلف صورت، از جمله گوش، شود.
تشخیص سرطان دهان
تشخیص سرطان دهان همچون پسوریازیس دهانی نیازمند بررسی دقیق و چندجانبه توسط پزشک متخصص است تا نوع، مرحله و گسترش بیماری به درستی شناسایی شود. در صورتی که فرد به علائم هشداردهنده این نوع سرطان مشکوک باشد، پزشک معمولاً از روش‌های مختلفی برای تشخیص استفاده می‌کند. برخی از روش‌های رایج عبارتند از:
- تشخیص سرطان دهان با معاینات بالینی
اولین گام در تشخیص سرطان دهان، معاینه فیزیکی توسط پزشک است. در این مرحله، پزشک به دقت به بررسی توده‌ها، زخم‌ها یا تغییرات غیرطبیعی در بافت دهان می‌پردازد. معاینه بالینی شامل بررسی دقیق لثه‌ها، زبان، سقف دهان، و داخل لب‌ها و گونه‌ها است. پزشک ممکن است با لمس نواحی مختلف دهان و گردن، وجود توده یا غده‌های متورم را بررسی کند. در صورتی که زخم‌ها یا تغییرات بافتی در دهان مشاهده شوند، احتمال سرطان دهان بیشتر خواهد شد.
- آزمایش های تخصصی تشخیص سرطان دهان
در صورتی که معاینات بالینی نشان‌دهنده علائم مشکوک به سرطان دهان باشند، پزشک ممکن است آزمایش‌های تخصصی‌تر را برای تأیید تشخیص توصیه کند. یکی از این آزمایش‌ها **بیوپسی** است که در آن نمونه‌ای از بافت مشکوک برداشته شده و برای بررسی دقیق‌تر زیر میکروسکوپ ارسال می‌شود. این آزمایش می‌تواند مشخص کند که آیا بافت مورد نظر سرطانی است یا خیر.
- آندوسکوپی برای شناسایی سرطان گلو و دهان
اگر پزشک مشکوک به سرطان گلو باشد، ممکن است **آندوسکوپی** انجام دهد. این روش شامل وارد کردن یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر با دوربین کوچک (آندوسکوپ) به داخل گلو می‌شود تا پزشک بتواند نمای داخلی گلو، حنجره و مری را از نزدیک مشاهده کند. آندوسکوپی کمک می‌کند تا تغییرات غیرعادی، توده‌ها، یا آسیب‌های احتمالی به بافت‌های نرم این نواحی شناسایی شوند. اگر تغییرات مشکوکی مشاهده شود، پزشک ممکن است برای تأیید تشخیص، نمونه‌برداری از بافت انجام دهد.
اهمیت تشخیص به موقع سرطان گلو و دهان
تشخیص زودهنگام علائم سرطان دهان می‌تواند به‌طور چشمگیری شانس درمان موفق و بهبودی کامل را افزایش دهد. اگر به علائم هشداردهنده سرطان دهان توجه کنید و در صورت مشاهده آنها به پزشک مراجعه کنید، می‌توانید خطر گسترش بیماری به نواحی دیگر را کاهش دهید. درمان‌های اولیه مانند جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی در صورتی که سرطان در مراحل ابتدایی شناسایی شود، بسیار مؤثرتر از درمان در مراحل پیشرفته است.
اگرچه بسیاری از علائم ذکر شده می‌توانند ناشی از بیماری‌های دیگر نیز باشند، اما عدم بهبودی و تداوم این علائم می‌تواند نشانه‌ای از ابتلا به سرطان دهان باشد. بنابراین، همیشه بهتر است که این علائم را جدی بگیرید و در صورت نیاز، سریعاً به پزشک مراجعه کنید تا با انجام آزمایش‌های دقیق و تشخیص به‌موقع، سلامت خود را تضمین کنید.
درمان سرطان دهان
درمان سرطان دهان بسته به نوع، مرحله و محل گسترش آن متفاوت است. این درمان‌ها ممکن است به‌صورت جراحی، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی، درمان دارویی هدفمند، یا ترکیبی از این روش‌ها انجام شوند. در ادامه به توضیح روش‌های مختلف درمانی می‌پردازیم:
- جراحی برای درمان سرطان گلو
جراحی یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمانی برای سرطان دهان است، به‌ویژه در مراحل اولیه بیماری که سرطان هنوز محدود به ناحیه خاصی از دهان باشد. در این روش، توده‌های سرطانی و بافت‌های آلوده به سرطان برداشته می‌شوند. جراحی معمولاً در صورتی که سرطان به عمق بافت نفوذ نکرده و به غدد لنفاوی یا بخش‌های دیگر بدن گسترش نیافته باشد، مؤثرترین گزینه درمانی است. - پرتودرمانی و شیمی‌درمانی سرطان دهان
در مواردی که سرطان دهان پیشرفته باشد و یا در نواحی حساس مانند گلو و حنجره قرار داشته باشد، پزشکان ممکن است از پرتودرمانی و شیمی‌درمانی برای درمان استفاده کنند. - درمان دارویی هدفمند سرطان گلو
در سال‌های اخیر، درمان‌های دارویی هدفمند برای سرطان دهان توسعه یافته‌اند. این درمان‌ها از داروهایی استفاده می‌کنند که به‌طور خاص سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند و می‌توانند رشد آنها را متوقف کنند. داروهای هدفمند می‌توانند در کنار جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی برای درمان سرطان دهان به کار روند. این درمان‌ها به‌طور کلی عوارض جانبی کمتری دارند و ممکن است به‌عنوان گزینه‌ای مکمل برای درمان‌های دیگر استفاده شوند.
به نقل از وبسایت my.clevelandclinic.org :
راه های دیگری برای درمان سرطان دهان چیست؟
ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی ممکن است جراحی را با سایر درمان ها ترکیب کنند، از جمله:
پرتودرمانی: پرتودرمانی از پرتوهای قوی انرژی برای کشتن سلول های سرطانی یا جلوگیری از رشد آنها استفاده می کند. ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما ممکن است پرتودرمانی را با سایر درمان ها ترکیب کند.
درمان هدفمند: در این درمان سرطان از داروها یا سایر مواد برای شناسایی دقیق و حمله به انواع خاصی از سلول های سرطانی بدون آسیب رساندن به سلول های طبیعی استفاده می شود. آنتی بادی های مونوکلونال پروتئین های سیستم ایمنی هستند که در آزمایشگاه ایجاد می شوند و برای درمان سرطان استفاده می شوند.
شیمی درمانی: ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما ممکن است از داروهای ضد سرطانی استفاده کند که سلول های سرطانی را از بین می برند، از جمله درمان هایی که بیشتر قسمت های بدن شما را تحت تاثیر قرار می دهند.
ایمونوتراپی: ایمونوتراپی یک درمان سرطان است که سیستم ایمنی شما را برای مبارزه با این بیماری درگیر می کند. درمان گاهی اوقات درمان بیولوژیکی نامیده می شود.
عوارض سرطان دهان
سرطان دهان در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند پیامدهای وخیمی به همراه داشته باشد. یکی از اصلی‌ترین خطرات آن، گسترش سرطان به نواحی دیگر بدن است. این نوع سرطان، مانند بسیاری از سرطان‌های دیگر، ممکن است به غدد لنفاوی، گلو، حنجره و حتی سایر اعضای بدن گسترش یابد. اگر این گسترش درمان نشود، می‌تواند منجر به مشکلات شدیدتر و کاهش شانس بهبودی فرد شود. بنابراین، تشخیص و درمان زودهنگام این بیماری بسیار حیاتی است.
علاوه بر این، برخی از درمان‌ها مانند جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی ممکن است با عوارضی همراه باشند که کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهند. به‌طور خاص، جراحی سرطان دهان ممکن است منجر به کاهش توانایی جویدن، بلع یا حتی تکلم شود. در برخی موارد، نیاز به جراحی‌های بازسازی برای بازسازی بخش‌های آسیب‌دیده دهان و صورت وجود دارد، که خود فرآیندی پیچیده است.
پیشگیری از سرطان دهان
پیشگیری از سرطان دهان با تغییرات در سبک زندگی و مراقبت‌های منظم می‌تواند به‌شدت احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش دهد. در اینجا برخی از روش‌های موثر پیشگیری از سرطان دهان آورده شده است:
- ترک دخانیات و الکل برای جلوگیری از سرطان دهان و گلو
استفاده از سیگار، قلیان، و سایر محصولات دخانی یکی از اصلی‌ترین عوامل خطر برای سرطان دهان است. این مواد باعث آسیب به بافت‌های دهان و تحریک تولید سلول‌های سرطانی می‌شوند. علاوه بر آن، مصرف الکل نیز می‌تواند به‌ویژه در ترکیب با دخانیات، خطر ابتلا به سرطان دهان را چندین برابر کند. ترک مصرف سیگار و الکل نه تنها به کاهش خطر ابتلا به سرطان دهان کمک می‌کند بلکه بر سلامتی کلی بدن نیز تأثیر مثبت خواهد گذاشت. در صورت قطع این عادات، بدن به مرور زمان از آسیب‌های وارد شده به بافت‌ها ترمیم خواهد کرد.
- جلوگیری از سرطان گلو با رژیم غذایی سالم
رژیم غذایی مناسب و مصرف مواد غذایی سالم، نقش مهمی در پیشگیری از سرطان دهان دارد. مصرف میوه‌ها و سبزیجات غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها مانند توت‌ها، سبزیجات برگ سبز و هویج می‌تواند به مبارزه با رادیکال‌های آزاد که موجب آسیب به سلول‌ها و بروز سرطان می‌شوند، کمک کند. همچنین، مصرف فیبر کافی، که در غلات سبوس‌دار و سبزیجات یافت می‌شود، به حفظ سلامتی دهان و سیستم گوارشی کمک می‌کند. اجتناب از مصرف غذاهای فرآوری‌شده و چربی‌های ترانس نیز می‌تواند خطر ابتلا به سرطان دهان را کاهش دهد.
- مراقبت منظم دهانی برای پیشگیری از سرطان دهان
معاینات دوره‌ای دندان‌پزشکی برای شناسایی مشکلات دهان و دندان به‌طور زودهنگام، از جمله سرطان دهان، بسیار مهم هستند. دندان‌پزشکان می‌توانند با بررسی دقیق دهان، زبان، لثه‌ها، سقف دهان و داخل گونه‌ها، زخم‌های مشکوک یا توده‌ها را شناسایی کرده و اقدامات لازم را انجام دهند. افراد باید توجه ویژه‌ای به هرگونه زخم دهانی که بیش از دو هفته بهبود نمی‌یابد، داشته باشند. این زخم‌ها می‌توانند یکی از علائم هشداردهنده سرطان دهان باشند.
سرطان دهان یک بیماری جدی است که می‌تواند با آگاهی و تشخیص به‌موقع درمان شود. مراقبت‌های مستمر، سبک زندگی سالم و مراجعه به‌موقع به پزشک، نقش مهمی در کاهش خطر این بیماری دارند. اگرچه سرطان دهان می‌تواند چالش‌های زیادی ایجاد کند، اما با پیشرفت روش‌های درمانی و همراهی پرستار در خانه، امید به بهبودی افزایش یافته است.
سوالات متداول
فرق آفت و سرطان دهان چیست؟
آفت دهان معمولاً در طی چند روز بهبود می‌یابد، اما سرطان دهان با زخم‌های مداوم و غیرقابل‌درمان همراه است.
علائم سرطان دهان و گلو چیست؟
زخم‌های مزمن، درد گوش، لکه‌های سفید یا قرمز و مشکلات بلع از علائم بارز هستند.
نحوه تشخیص سرطان دهان چگونه است؟
تشخیص از طریق معاینه بالینی، آزمایش‌های تصویربرداری و نمونه‌برداری صورت می‌گیرد.
آیا سرطان دهان کشنده است؟
در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، این بیماری می‌تواند کشنده باشد.
اشکال مختلف سرطان دهان چیست؟
انواع مختلف شامل سرطان سلول‌های سنگفرشی، سرطان زبان، سرطان لثه و سرطان غدد بزاقی هستند.
