بیاختیاری مدفوع در کودکان باعث میشود که کودک در مکان و زمان نامناسب دفع مکرر و غیرارادی داشته باشد. دفع غیرارادی در نوزادان طبیعی است؛ اما کودکان بعد از 4 سالگی معمولا میتوانند مدفوع خود را کنترل کنند. در این سن کودک با نحوه توالت رفتن آشنا شده است؛ اما درصورت ابتلا به بیماری بیاختیاری مدفوع در کودکان، توانایی کنترل مدفوع خود را ندارد.
بیاختیاری مدفوع در نوزادان یک امر طبیعی است. چرا که نوزادان هنوز توانایی کنترل عضلات انتهایی دستگاه گوارش خود را ندارند. اما بعد از گذشت 3 تا 4 ماهگی سیستم گوارش نوزاد تکمیل شده و قدرت بیشتری پیدا میکند و بیاختیاری دفع مدفوع در کودکان 4 سال به بالا دیگر مشاهده نمیشود. درصورتیکه ودکان بیشتر از 4 سال، هنوز دفع غیرارادی دارند؛ نشاندهنده وجود یک مشکل مانند بیماری بیاختیاری مدفوع در کودکان است. برای مثال بیاختیاری مدفوع در کودکان ۱۰ ساله یک عارضه جدی است که باید توسط تیمی از پزشکان و متخصصان بررسی و رسیدگی شود.
بیاختیاری مدفوع در کودکان
بیاختیاری دفع مدفوع در کودکان یک مشکل روانی و فیزیکی است که معمولا ناشی از ناتوانی کودک در کنترل مدفوع یا تخلیه نامنظم آن است. این مشکل بهعنوان اختلال انکوپرزیس Encopresis یا کثیفی شناخته میشود. بیاختیاری دفع مدفوع در کودکان زمانی رخ میدهد که کودک آموزش لازم درخصوص نحوه توالت رفتن را دریافت کرده است؛ اما هنوز نمیتواند دفع را در زمان و مکان مناسب انجام دهد. بهاینترتیب شاهد دفع کودک در مکانهای غیرعادی و کثیف شدن لباس کودک هستید.
بیاختیاری مدفوع در کودکان بهخصوص بیاختیاری مدفوع در کودکان ۱۰ ساله معمولا تحت کنترل آنها نیست. بنابراین آموزشهای ساده توسط والدین نمیتوان کارساز باشد. در این مواقع کودک به کمک روانشناس و در برخی از مواقع خدمات درمانی نیاز دارد. برای درمان و کاهش علائم بیماری همواره میتوانید از خدمات پرستاری کودک در منزل بهرهمند شوید.
به نقل از سایت ncbi:
بی اختیاری مدفوع (FI) یک بیماری شایع و نگران کننده است. اجابت مزاج ارادی و غیر ارادی در کودکان و نوجوانان مشخص می شود. این بیماری نه تنها یک بیماری جسمی بلکه یک اختلال روانی و رفتاری است. FI بار جدی برای افراد و خانواده های آنها ایجاد می کند و بنابراین به یک مشکل اجتماعی تبدیل شده است. متأسفانه، مدیریت FI در بین کودکان هنوز یک چالش است زیرا علت آن بسیار متفاوت است. مشخص شده است که یبوست شایع ترین علت است، در حالی که اختلال عملکرد اسفنکتر و ناهنجاری های عصبی نیز ممکن است نقش داشته باشند. در حال حاضر، هیچ دستورالعمل اجماعی وجود ندارد و معیارهای انتخاب روشهای اختیاری نامشخص است. بنابراین بهبود اثربخشی راهبردهای تشخیص و مدیریت FI در کودکان ضروری است.
علائم بیاختیاری مدفوع کودکان
بیشتر کودکان مبتلا به بیاختیاری دفع مدفوع در کودکان علائم و نشانههای یکسانی را بروز میدهند. رایجترین علائم بیاختیاری مدفوع در کودکان عبارتاند از:
- کاهش اشتها
- دفع دردناک مدفوع
- نشت مایعات آبکی مدفوع در طول روز و شب
- گوشهگیری و عدم فعالیت کودک
- درد شکمی
- مشکلات عاطفی و رفتاری
انواع بیاختیاری مدفوع در کودکان
انواع بیاختیاری مدفوع در کودکان عبارتاند از:
- بیاختیاری مدفوع در کودکان بهصورت مادرزادی: در این موارد کودک بهصورت مادرزادی توانایی کنترل حرکات روده خود را ندارد. برخی از شرایط مانند ناهنجاری آنورکتال و مشکلات ستون فقرات زمینه بروز این مشکل را ایجاد میکند.
- بیاختیاری دفع مدفوع در کودکان کاذب: در این موارد کوک توانایی رفتن به دسشویی و کنترل خود را دارد و مشکلات مادرزادی ندارد؛ اما مواردی مانند یبوست شدید، ترس از توالت رفتن و دفع دردناک زمینه و علت بیاختیاری مدفوع در کودکان را ایجاد میکند.
دلایل ایجاد بیاختیاری مدفوع در کودکان
بیاختیاری مدفوع در کودکان دلایل و زمینههای متعددی دارد:
1. یبوست
از اصلیترین دلایل بروز بیاختیاری مدفوع در کودکان یبوست مزمن است. مبتلا شدن طولانی مدت کودک به یبوست میتواند باعث جمع شدن مدفوع در رکتوم شده و کودک همواره احساس کشیدگی راست روده را دارد. بههمین دلیل است که کودکان تمایلی به رفتن به توالت ندارند. این موضع سبب میشود که مدفوع مایع در اطراف مدفوع قدیمی گیر افتاده و بیرون بزند و بدون اینکه کودک کنترلی روی آن داشته باشد؛ به بیرون نشت کند.
2. حبس مدفوع توسط کودک
در برخی از موارد نگه داشتن مدفوع سبب میشود که روده قدرت انقباض را برای عملکرد درست از دست بدهد. بهاینصورت بیشتر آب مواد دفعی جذب شده و مدفوع سفت و خشک میشود. این پروسه در نهایت به دفع دردناک مدفوع میانجامد. دفع دردناک، همچنین زمینه بروز علت بیاختیاری مدفوع در کودکان را هم ایجاد میکند. با درمان دفع دردناک یا عارضههای مشابه مانند درمان عفونت ادراری در کودکان میتوانید در راستای درمان بیاختیاری دفع در کودکان هم گام بردارید.
3. ناهنجاریهای مقعدی
درصورتی که کودک ناهنجاریهایی در ساختار مقعد خود داشته باشد؛ دفع میتواند برای او دردناک باشد. بهاینترتیب او تمایلی به دفع ندارد و تخلیه را به خواسته خود و در زمان مناسب انجام نمیدهد. نگه داشتن مدفوع باعث سفتی مدفوع و دفع دردناک شده و درنهایت باعث بیاختیاری در دفع میشود.
4. خشم و لجبازی کودک
از دیگر دلایل بروز بیاختیاری مدفوع در کودکان ریشه روانی دارد. کودکانی که نسبت به والدین خود خشم داشته باشند؛ معمولا در اثر لجبازی از رفتن به دستشویی اجتناب کرده و درنتیجه بیاختیاری عمدی مدفوع را بروز میدهند. این عارضه در کودکان خردسال بروز میکند. بروز علت بیاختیاری مدفوع در کودکان در کودکان بیش از 10 سال معمولا ریشه عمیق روانی دارد و ناشی از خشمهای عمیق یا آزار و اذیت شدید کودک است که معمولا تنها توسط یک روانشناس قابل درمان است.
5. ترس یا خجالت از توالت رفتن
این عامل میتواند دلایل متعددی داشته باشد که حتما باید توسط روانشناس یا روانپزشک بررسی شود؛ اما اصل موضوع این است که کودک از رفتن به دستشویی میترسد یا خجالت میکشد.
بهاینترتیب معمولا مدفوع به لباس کودک نشت کرده و این مورد معمولا بدون اختیار رخ میدهد. شما میتوانید ابتدا در خصوص ترس و خجالت کودک با او صحبت کنید. اگر این مورد برطرف نشد؛ میتوانید از مشاور و متخصص کودک کمک بگیرید.
6. آموزش اشتباه درخصوص توالت رفتن به کودکان
اگر والدین زمان و مکان توالت رفتن به کودکان آموزش داده باشند؛ این رفتار غلط تا مدتها ادامه پیدا میکند. رفتار سختگیرانه یا خشک والدین در زمان برداشتن پوشک کودک میتواند عوارض بدی در پی داشته باشد. چرا که فرزند شما در این حالت از دستشویی رفتن متنفر میشود. بهتر است از عامل تشویق برای رفتن کودک به توالت استفاده کنید.
تشخیص بیاختیاری مدفوع در کودکان
برای تشخیص بیاختیاری مدفوع روشهای مختلفی وجود دارد که توسط پزشک متخصص انجام میشود:
- بررسی علائم و نشانههای بیماری
- آزمایش خون و مدفوع
- آزمایشهای تصویربرداری مانند اندوسکوپی، کولونوسکوپی، رادیولوژی، سیگموئیدوسکوپی و سونوگرافی
- بررسی تاریخچه بیماری در خانواده
- انجام تستهای عصبی مانند تست عصبهای حرکتی و حسی
- انجام تستهای عضلانی مانند الکترومیوگرافی و تست عضلات کرسی
روشهای درمان بیماری انکوپرزیس
مهمترین گام برای درمان بیاختیاری مدفوع در کودکان این است که علت بروز این عارضه را تشخیص دهید. اگر بیاختیاری مدفوع در کودکان ناشی از یبوست مزمن باشد؛ پزشک میتواند برای فرزند شما داروی ملین و برنامه غذایی مناسب برای رسیدن به عادات رودهای مناسب تجویز کند. از طرفی شما میتوانید نیم ساعت بعد از اتمام غذا توسط کودک برای نشستن روی توالت او را تشویق کنید. این کار سبب میشود که رودههای کودک برای دفع تحریک شده و کودک روی عمل دفع، تسلط بیشتری داشته باشد. همچنین میتوانید برای دفع پاداش و جایزه هم در نظر بگیرید. از طرفی راهکارهای دیگری برای درمان مشکل بیاختیاری مدفوع در کودکان هم وجود دارد:
- تمرینهای عضلهای: انجام ورزشهای خاص برای تقویت عضلات لگن کودک میتواند مفید باشد
- جراحی: عمل جراحی برای بهبود عملکرد روده و رفع مشکلات ساختاری
- بیوفیدبک: استفاده از ابزار بالینی برای آموزش کودک درخصوص کنترل حرکات رودهای
- تحریک الکتریکی: استفاده از ایمپلنتهایی برای ایجاد پالسهای الکترونیکی برای مدیریت حرکات روده
پیشگیری از به وجود آمدن بی اختیاری مدفوع در کودکان
علت بیاختیاری مدفوع در کودکان شامل زمینههای روانی و رفتاری متعددی است؛ پیشگیری از این عارضه با اقدامات زیر امکانپذیر است:
- کمک بهسلامت دستگاه گوارش با تغذیه مناسب، مصرف آب کافی و فعالیتهای بدنی منظم
- کاهش استرس و اضطراب با روشهایی مانند ماساژ، یوگا، تنفس عمیق و مدیتیشن
- درمان بیماریهای گوارشی و عصبی
- استفاده از تکنولوژیهای جدید از جمله الکترواستیمولاسیون یا تحریک عصبی الکتریکی برای بهبود عملکرد عضلات و عصبهای گوارشی
آزمایشهای تشخیص بیاختیاری دفع مدفوع در کودکان بهطور تخصصی عبارتاند از:
- مانومتری مقعدی
- سونوگرافی آنورکتال
- دفکوگرافی
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی
- پروکتوسیگموئیدوسکوپی
- الکترومیوگرافی مقعدی
چه کودکانی مستعد انکوپرزیس هستند؟
بیشتر کودکانی که دچار یبوست هستند؛ بیماری انکوپرزیس را نیز تجربه میکنند. همچنین کودکانی که از نظر روحی در شرایط خوبی حضور ندارند و استرس یا بدرفتاری والدین را تحمل میکنند؛ ممکن است دچار بیاختیاری مدفوع در کودکان شوند. از طرفی گاهی مشکلات مادرزادی مانند بدشکلی مقعد میتواند باعث مشکل در دفع شود. نداشتن رژیم غذایی مناسب و سرشار از میوه و سبزیجات زمینه بروز یبوست و دفع دشوار و درنهایت بیاختیاری مدفوع در کودکان را فراهم میکند.
تغذیه کودکان مبتلا به بیاختیاری مدفوع
برای داشتن یک رژیم غذایی متناسب برای درمان و کاهش علائم بیاختیاری مدفوع در کودکان میتواند به عادیسازی و تنظیمات حرکات روده کمک کند. در این موارد پزشک از بیمار میخواهد که یک رژیم غذایی سرشار از فیبر داشته و همچنین روزانه حداقل 30 دقیقه پیادهروی کند. از طرفی والدین باید با آزمون و خطا و همچنین تکیه بر آگاهیها و اطلاعات تغذیهای، غذاهایی که باعث بروز اسهال و یبوست میشود را شناسایی کرده و از رژیم کودکان حذف کنند. بهترین آیتمهایی که میتوانید به رژیم غذایی کودکان اضافه کننید؛ عبارتاند از:
- بیسکویت یا کلوچههای سبوسدار برای کودکان
- خوراک لوبیا
- خورشت کدو یا بادمجان
- حلیم بادمجان
- برگ آلو یا زردالو
- انواع سالاد حاوی هویج خرد شده، کاهو، خیار، گوجه، گلکلم و غیره
- مصرف مایعات و آب کافی
- مصرف روزانه میوه و سبزیجات
- مصرف روزانه لبنیات از جمله ماست، پنیر و بستنی
اهمیت رژیم غذایی و ورزش در بی اختیاری مدفوع کودکان
رژیم غذایی و ورزش در نرم نگه داشتن مدفوع و منظم نگه داشتن مدفوع بسیار مهم است. اطمینان حاصل کنید که کودک به مقدار زیادی غذاهای غنی از فیبر دریافت میکند.
میوههای تازه، میوههای خشک مانند آلو و کشمش، لوبیا خشک، سبزیجات و نان و غلات پرفیبر را سرو کنید. درمان موفقیت آمیز انکوپرزیس به حمایتی که کودک دریافت میکند بستگی دارد. برخی از والدین متوجه میشوند که تقویت مثبت به تشویق کودک در طول درمان کمک میکند.
به عنوان مثال، برای دفع مدفوع یا نشستن در توالت، یا مصرف دارو، یک ستاره یا برچسب به کودک پاداش بدهید. کودک را سرزنش نکنید و فریاد نزنید. این کار فقط باعث میشود کودک احساس بدی داشته باشد و به مدیریت این وضعیت کمکی نمیکند. با محبت فراوان، حمایت و اطمینان از اینکه او تنها کسی در جهان نیست که این مشکل را دارد، فرزند شما میتواند بر انکوپرزیس غلبه کند.
سخن آخر
انکوپرزیس چیست؟ انکوپرزیس یا بیاختیاری دفع بیماری است که طی آن فرد در زمان و مکان نامناسب عمل دفع را انجام میدهد. این بیماری در کودکان هم رایج است. کودکان بعد از 4 سالگی معمولا کنترل کافی روی عمل دفع مدفوع دارند. اما گاهی بیماریهایی مانند یبوست یا ناهنجاری در ساختار مقعد، تغذیه غلط، مشکلات روانی و رفتاری سبب بروز بیاختیاری دفع در کودکان میشود. این عارضه معمولا با کمک و راهنماییهای روانپزشک و همچنین اصلاح رژیم غذایی یا سبک زندگی قابل درمان است. گاهی برای رفع ناهنجاریهای فیزیکی، لازم است که عمل جراحی انجام شود. کودکانی که از این عارضه رنج میبرند؛ معمولا از انجام فعالیتهای روتین باز مانده و گوشهگیر و خجالتی میشوند. درمان این عارضه بسیار مهم است و باید بهصورت اورژانسی انجام شود.
سوالات متداول
1. شایعترین علت بروز بیاختیاری مدفوع در کودکان چیست؟
یبوست شدید باعث گیر افتادن مدفوع بزرگ و سفت در رکتوم و ضعف عضلات راست روده میشود.
2. آیا بیشفعالی کودکان میتواند علت بیاختیاری مدفوع در کودکان باشد؟
بله؛ این عارضه در کودکانی که بیشفعالی دارند؛ تا 6 برابر بیشتر است.
3. اصلیترین علائم بیاختیاری مدفوع در کودکان چیست؟
یبوست، اسهال، دفع دردناک و نفخ و گاز از نشانههای بیاختیاری مدفوع در کودکان است.
4. انکوپرزیس چیست؟
انکوپرزیس یا بیاختیاری دفع بیماری است که طی آن فرد بهصورت غیرارادی و بدون اینکه بخواهد در زمان و مکان نامناسب دفع را انجام میدهد.
