تشنج در کودکان یکی از مشکلات رایجی است که والدین به‌طور مکرر با آن مواجه می‌شوند. این حالت به نوعی اختلال در فعالیت الکتریکی مغز بازمی‌گردد که ناشی از فعالیت شدید و غیرطبیعی سلول‌های عصبی است. در این شرایط، سیگنال‌های الکتریکی مغز تحت تأثیر قرار می‌گیرند و ممکن است کودک به طور ناگهانی دچار تشنج شود.
تشنج‌ها می‌توانند با تب همراه باشند یا بدون آن بروز کنند. خوشبختانه، تحقیقات پزشکی در زمینه درمان و مدیریت این اختلال، پیشرفت‌های قابل توجهی داشته و روش‌های مختلفی برای کنترل آن پیشنهاد شده است. در این راستا، به بررسی این عارضه و استراتژی‌های درمانی موجود خواهیم پرداخت. فراموش نکنید که اگر فرزند شما با عارضه تشنج مواجه است، حضور یک پرستار کودک کمک بسیاری به او خواهد کرد.
تشنج در کودکان چگونه است؟
تشنج نوزاد یک اختلال عصبی است که به صورت غیرقابل کنترلی ایجاد می‌شود و می‌تواند به عنوان یک علامت از مشکلات عصبی مختلف در نظر گرفته شود. تشنج به معنای فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز است که می‌تواند منجر به اختلال در عملکرد طبیعی مغز شود. این اختلال ممکن است ناشی از بسیاری از عوامل، مانند تب، ضایعات مغزی، عفونت‌ها و یا مشکلات ژنتیکی باشد.
شایع‌ترین نوع تشنج، تشنج ناشی از تب است که معمولاً در کودکان بین 6 ماه تا 5 سال مشاهده می‌شود. این نوع تشنج معمولاً در پاسخ به افزایش دمای بدن در اثر عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی رخ می‌دهد. تشنج‌های ناشی از تب معمولاً خود به خود بهبود می‌یابند و معمولاً خطر جدی برای سلامتی کودک ایجاد نمی‌کنند؛ اما والدین باید در چنین مواقعی با پزشک مشورت کنند.
تشخیص تشنج کودک معمولاً با معاینه کامل پزشکی و تاریخچه پزشکی بیمار انجام می‌شود. پزشکان ممکن است از تست‌هایی مانند EEG (الکتروانسفالوگرافی) یا MRI (تصویربرداری با تشدید مغناطیسی) برای بررسی فعالیت الکتریکی مغز و شناسایی هر گونه نقص ساختاری استفاده کنند.
مراقبت از کودکانی که دچار تشنج می‌شوند از اهمیت بالایی برخوردار است. والدین باید آموزش‌های لازم را درباره نحوه واکنش به حملات تشنجی و اقدامات ایمنی انجام دهند. همچنین، ایجاد یک محیط امن و آرام برای کودک به کاهش استرس و احتمال حملات کمک می‌کند. پرستاری از کودک اوتیسم و همچنین بیماران تشنجی می‌تواند کمک بسیاری در روند درمان کند.
علائم تشنج در کودکان
تشنج‌ها در کودکان می‌توانند به دلایل مختلفی رخ دهند و به همین دلیل علائم بستگی به نوع تشنج دارند. علائم عمومی تشنج در کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشند:
علائم پیش زمینه تشنج: کودک ممکن است احساس سردرد، خستگی، بی‌قراری یا تغییرات در حس‌های خود (مانند بینایی، شنوایی، یا بویایی) قبل از بروز تشنج داشته باشد.
علائم حین تشنج در کودکان
- حرکات غیرارادی: این حرکات می‌تواند شامل لرزش، انقباض یا حرکت‌های غیرقابل کنترل باشد. تشنج‌ها می‌توانند کلی یا جزئی باشند.
- از دست دادن هوشیاری: کودک ممکن است به طور ناگهانی هوشیاری خود را از دست بدهد.
- سفت شدن بدن: در برخی از تشنج‌ها، عضلات به شدت منقبض می‌شوند و بدن سخت می‌شود.
- پریدن زبان یا خارج شدن کف از دهان: این امر معمولاً در تشنج‌های کلی (به ویژه نوع گراند مال) مشاهده می‌شود.
- چشمان به یک سمت خیره می‌شود.
- تغییر در تنفس: ممکن است تنفس کودک دچار اختلال شود.
علائم پس از تشنج
- خستگی یا خواب آلودگی: کودک پس از تشنج می‌تواند احساس خستگی شدید یا خواب آلودگی کند و ممکن است بخواهد استراحت کند.
- سردرد یا گیجی: برخی از کودکان ممکن است سردرد یا احساس گیجی داشته باشند.
- تغییر در خلق و خو: ممکن است کودک پس از تشنج تا مدتی عصبی، ناراحت یا عصبانی باشد.
نکات مهم:
- مدت زمان تشنج: اگر تشنج بیش از ۵ دقیقه طول بکشد، باید فوراً به اورژانس مراجعه کرد، زیرا این وضعیت می‌تواند خطرناک باشد.
- تکرار تشنج‌ها: اگر کودک بیش از یک‌بار در یک روز دچار تشنج می‌کند، باید به پزشک مراجعه کند.
در صورت مشاهده هر گونه علائم تشنج کودک، باید سریعاً با پزشک مشورت شود و اقدامات پرستاری در تشنج صورت بگیرد. تشخیص صحیح و درمان به موقع می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کودک و کاهش علائم کمک کند.
علت وقوع تشنج در کودکان
تشنج کودکان می‌تواند به علت‌های متعددی حادث شود و متخصصان پزشکی چندین عامل را در این زمینه شناسایی کرده‌اند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیراشاره کرد:
- تب و افزایش دمای بدن (رایج ترین عامل)
- عفونت‌های ویروسی یا آسیب‌های عصبی
- صرع
- اختلال دژنتراتیوم
- آسیب دیدن سر(در حین تولد یا بعد از آن)
- ژنتیکی بودن تشنج
- ابتلای کودک به صرع
تشنج نوزاد ممکن است ناشی از یک مشکل ساده چون تب یا عارضه‌ای جدی‌تر مانند آنتروپتالیس (عفونت در بافت مغزی) باشد. لذا لازم است بروز تشنج را به عنوان یک علامت نگران‌کننده جدی تلقی کرده و حتماً با پزشک متخصص مغز و اعصاب مشورت نمایید.
تب: علت رایج تشنج در کودکان
تب کودکان یکی از رایج‌ترین دلایل بروز تشنج در میان کودکان است. مغز کودکان بین شش ماهگی تا پنج سالگی به طور کامل به افزایش دما مقاوم نشده و هرگونه افزایش درجه حرارت می‌تواند موجب واکنش مغز شود. این وضعیت در کودکان بین یک تا پنج سال بیشتر شایع است، هرچند که ممکن است کودکان زیر یک سال و بالای پنج سال نیز در اثر تب دچار تشنج شوند، اما این احتمال کمتر است.
در صورتی که دمای مغز به میزان غیر قابل تحمل بیشتر شود، این خطر وجود دارد که کودک تشنج کند. از این رو، باید از قرارگیری طولانی‌مدت در زیر تابش خورشید خودداری کرد. خوشبختانه، تشنج ناشی از تب معمولاً پس از پایین آمدن درجه حرارت هیچ اثر منفی بر روی عملکرد ذهنی کودک نخواهد گذاشت و برای آینده او عواقب خاصی نخواهد داشت.
توجه به احتمال وجود عفونت‌های ویروسی
عامل دیگر بروز تشنج در کودکان می‌تواند عفونت‌های ویروسی و یا آسیب‌های مغزی باشد. اگر کودکی دچار تشنج شود، لازم است که به دنبال وجود عفونت در نواحی مختلف بدن او باشید. عفونت می‌تواند گوش، ریه، گلو یا پرده‌های مغزی را تحت تأثیر قرار دهد. به ویژه بیماری‌های مننژیت و آنتروپتالیس که در آن‌ها پرده مغزی و بافت‌های مغزی عفونی می‌شوند، می‌توانند منجر به تشنج شوند. بنابراین نباید به سادگی از کنار تشنج گذشت و باید تمامی احتمال‌های جانبی را مورد بررسی قرار داد.
بیماری صرع
صرع یک اختلال در انتقال امواج الکتریکی در مغز است که می‌تواند به تشنج منجر شود. این نوع تشنج‌ها دایماً تکرار می‌شوند و ممکن است تحت تأثیر عواملی مانند استرس، عدم خواب کافی، گرسنگی و نورهای چشمک‌زن شدت پیدا کنند. طبق برآوردهای متخصصان، اکثر موارد بیماری صرع 95 درصد قابل درمان هستند، اما تأخیر در درمان می‌تواند اثرات مخربی بر روی بافت مغزی کودک بگذارد.
همواره در صورت بروز تشنج در کودک خود، حتماً با پزشک متخصص مشورت نمایید تا اقدامات لازم به‌موقع انجام شود.
به نقل از وبسایت my.clevelandclinic.org :
صرع در کودکان یک اختلال عصبی است که به سبب فعالیت‌های الکتریکی نامنظم در مغز ایجاد می‌شود و باعث تشنج‌های ناگهانی و غیرقابل کنترل می‌گردد. این اختلال می‌تواند با علائمی همچون از دست دادن هوشیاری، حرکات کنترل نشده عضلانی، و گیجی همراه باشد. تشنج‌های ناشی از صرع می‌توانند به اشکال مختلفی ظاهر شوند، از جمله تشنج‌های غیبت، میوکلونیک، و اسپاسم نوزادی. علل احتمالی صرع شامل آسیب‌های مغزی، عفونت‌ها، ناهنجاری‌های ژنتیکی و مشکلات در دوران زایمان است. در برخی موارد، علت مشخصی برای صرع وجود ندارد و ممکن است به صورت پراکنده یا تصادفی بروز کند.
انواع تشنج در کودکان
تشنج کودک می‌تواند در انواع و اشکال مختلفی رخ دهد و امروزه این اختلال به ۶ گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند. انواع مختلف تشنج شامل موارد زیر است:
- تشنج کانونی در کودکان: این نوع تشنج به دلیل مشکل در ناحیه‌ای خاص از مغز که مسئول بروز تشنج است، ایجاد می‌شود. معمولاً مدت زمان این تشنج کمتر از یک دقیقه بوده و علائم رایج آن شامل انقباضات عضلانی است.
- تشنج عمومی در کودکان: تشنج عمومی رایج‌ترین نوع تشنج محسوب می‌شود و در آن هر دو نیمکره مغز درگیر می‌گردد. این نوع تشنج به زیرگروه‌های مختلفی تقسیم می‌شود، از جمله تشنج غائب، تشنج پتی‌مال (کوچک)، تشنج اتونیک، تشنج تونیک و تشنج تونیک-کلونیک عمومی یا گرندمال (GTC) که هرکدام علائم خاص خود را دارند و ممکن است به دلایل متفاوتی بروز کنند.
- تشنج میوکلونیک در کودکان: در این نوع تشنج، کودکان ممکن است چندین بار در طول روز یا در روزهای متوالی دچار تشنج شوند. در این نوع تشنج، انقباضات ناگهانی و گروهی عضلات بدن اتفاق می‌افتد.
- اسپاسم شیرخوارگی: این نوع تشنج بسیار نادر است و عموماً در سال اول زندگی کودک بروز می‌کند. با اینکه مدت زمان این تشنج‌ها فقط چند ثانیه است، اما به دلیل اینکه ممکن است در طول روز به دفعات متعدد رخ دهد، این نوع تشنج می‌تواند خطرناک باشد. بنابراین، در صورت مشاهده این عارضه، مراجعه به یک متخصص مغز و اعصاب کودکان ضروری است.
- صرع پایدار در کودکان: صرع پایدار نوع دیگری از تشنج است که به مدت بیش از ۳۰ دقیقه ادامه دارد و به عنوان یک وضعیت حاد و جدی شناخته می‌شود. کودک ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان برای بهبود داشته باشد. تکرار تشنج‌ها می‌تواند نشانه‌ای از این نوع تشنج باشد.
- تشنج تب‌دار در کودکان: این نوع تشنج عمدتاً در کودکان بین شش ماه تا پنج سال شایع بوده و معمولاً با انقباضات عضلانی همراه است. شیوع بالایی دارد و در این سنین باید به دقت بررسی شود.
با شناخت دقیق انواع تشنج و علائم آن‌ها، والدین می‌توانند در صورت بروز هرگونه نشانه‌ای، سریعاً اقدام کنند و از خطرات احتمالی جلوگیری نمایند.
تشنج در کودکان بر اثر تب
یکی از انواع رایج تشنج نوزاد، تشنج‌هایی است که در نتیجه تب بروز می‌یابند. در این دوره سنی که معمولاً بین ۳ ماهگی تا ۵ سالگی است، مغز کودکان هنوز به حد کافی برای مقابله با افزایش حرارت بدن آماده نیست و به همین دلیل در مواجهه با تب یا افزایش دما، دچار اختلال در تخلیه الکتریکی می‌شود و این مسأله می‌تواند منجر به بروز تشنج گردد.
تشنج‌های تب‌دار بیشتر در پسران دیده می‌شوند تا در دختران. این نوع تشنج در تمامی کودکان سالم ممکن است رخ بدهد، اما افرادی که دارای مشکلات رشدی یا آسیب‌های سیستم عصبی هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این نوع تشنج قرار دارند.
علت تشنج در کودکان بدون تب
تشنج در کودکان بدون تب می‌تواند ناشی از علل مختلفی باشد. برخی از این علل عبارتند از:
- مشکلات ژنتیکی: برخی از اوقات، تشنج به دلیل مشکلات ژنتیکی یا ارثی ایجاد می‌شود.
- نقصان متابولیکی: اختلالات متابولیکی مانند هیپوگلیسمی (افت قند خون) یا اختلالات الکترولیتی می‌توانند باعث تشنج شوند.
- آسیب مغزی: مشکلاتی مانند زایمان سخت یا عفونت‌هایی که منجر به آسیب مغزی می‌شوند، ممکن است سبب تشنج بدون تب گردند.
- اختلالات عصبی: برخی اختلالات عصبی مانند صرع ممکن است باعث تشنج در کودکان بدون تب شوند.
- تماس با مواد شیمیایی: تماس با مواد سمی، مانند سرب یا بعضی از داروها، می‌تواند موجب تشنج شود.
- استرس و اضطراب: در برخی موارد، استرس شدید یا اضطراب می‌تواند منجر به بروز تشنج شود.
اگر کودکی دچار تشنج شد، به ویژه اگر برای اولین بار باشد، مهم است که به پزشک مراجعه شود تا تشخیص دقیق و درمان مناسب انجام گیرد.
بدترین نوع تشنج در کودکان
بدترین نوع تشنج کودک معمولاً به عنوان “تشنج پتیت مال” (absence seizures) یا تشنج‌های بزرگ (tonic-clonic seizures) شناخته می‌شوند.
- تشنج بزرگ (Tonic-Clonic Seizures): این نوع تشنج شامل دو مرحله است: مرحله تونیک که در آن فرد عضلاتش به شدت سخت می‌شود و مرحله کلونیک که در آن انقباض‌های متناوب عضلات اتفاق می‌افتد. این نوع تشنج می‌تواند باعث آسیب جدی به مغز شود و خطر آسیب به بدن را نیز افزایش می‌دهد.
- تشنج پتیت مال: این نوع تشنج معمولاً در کودکان و نوجوانان دیده شده و باعث کاهش ناگهانی هوشیاری می‌شود. این تشنج‌ها ممکن است به مدت چند ثانیه طول بکشند و در صورت تکرار، می‌توانند بر یادگیری و توجه کودک تأثیر بگذارند.
به طور کلی، تشنج‌ها می‌توانند عوارض مختلفی برای کودک داشته باشند و در صورت بروز تشنج، لازم است که به پزشک مراجعه شده تا تشخیص و درمان مناسب انجام شود.
تشنج خفیف در کودکان
تشنج خفیف در کودکان معمولاً به نوع خاصی از تشنج اطلاق می‌شود که شدت آن کم بوده و معمولاً علائم حادی ندارد. این نوع تشنج نوزاد می‌تواند به صورت دوره‌ای و به مدت کوتاهی اتفاق بیفتد. تشنج‌های خفیف ممکن است شامل حرکات ناگهانی، لرزش‌های خفیف یا از دست دادن کوتاه‌مدت هوشیاری باشند.
در صورتی که کودک شما دچار تشنج خفیف شده، مهم است که به پزشک مراجعه کنید تا علت دقیق ارزیابی شود و درمان مناسب صورت گیرد. همچنین، نظارت بر وضعیت و رفتارهای کودک در زمان تشنج و بعد از آن می‌تواند به پزشک کمک کند.
درمان تشنج کودک
تشنج در کودکان به عنوان یک اختلال عصبی، ناشی از فعالیت غیرطبیعی و ناگهانی در تعداد زیادی از نورون‌های مغزی است که می‌تواند منجر به تغییرات در رفتار، حرکات یا حالت هوشیاری فرد شود. تشنج می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله صرع، آسیب مغزی، عفونت‌ها و شرایط دیگر ایجاد شود.
- داروها: داروهای ضدصرع (AEDs) معمولاً اولین خط درمان برای کنترل تشنج‌ها هستند. این داروها شامل دیلانتین، لاموتریژین، و والپروئیک اسید می‌شوند.
- جراحی: در مواردی که تشنج‌ها به داروها پاسخ نداده و کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند، ممکن است جراحی برای حذف ناحیه مغزی مسئول تشنج‌ها توصیه شود.
- تحریک عمیق مغز: این روش شامل قرار دادن الکترودها در نواحی خاص مغز است که به کنترل تشنج‌ها کمک می‌کند.
- رژیم غذایی: رژیم کتوژنیک که شامل مصرف چربی‌های بالا و کربوهیدرات‌های پایین بوده، برای برخی از افراد مبتلا به صرع کمک‌کننده است.
- مدیریت استرس و اختلالات خواب: استرس و اختلال در خواب می‌توانند تشنج‌ها را تشدید کنند؛ بنابراین، مدیریت این عوامل به بهبود وضعیت بیمار کمک‌کننده است.
درمان قطعی تشنج در کودکان
برای درمان قطعی تشنج کودک ابتدا باید علت اصلی تشنج شناسایی شود. در مواردی مانند صرع که درمان قطعی وجود ندارد، می‌توان با استفاده از داروها و درمان‌های دیگر تشنج‌ها را کنترل کرد. اما در مواردی که تشنج ناشی از عوامل قابل درمانی مانند تومور مغزی، عفونت یا اختلالات متابولیک باشد، درمان اساسی آن عارضه می‌تواند به تسکین یا حتی بهبود کامل تشنج‌ها منجر شود. در نهایت، مهم است که هر فرد مبتلا به تشنج تحت نظر پزشکی متخصص قرار گیرد و روند درمان مناسب را دنبال کند.
سخن پایانی
به طور کلی، تشنج می‌تواند یک تجربه ترسناک برای والدین و کودکان باشد، اما با شناخت درست و اقدام به موقع، بسیاری از کودکان می‌توانند زندگی شادی داشته باشند و تحت درمان مناسب، کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این عارضه و استخدام پرستار مربوطه، می‌توانید با مشاورین ما در زندگی برتر تماس بگیرید.
سوالات متداول
1- علل شایع تشنج کودکان چیست؟
تشنج می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله تب بالای ناگهانی (تشنج تب‌دار)، عفونت‌ها، بیماری‌های متابولیک، و اختلالات عصبی.
2- چگونه می‌توان در زمان تشنج از کودک مراقبت کرد؟
در هنگام تشنج، کودک را به سمت چپ بچرخانید تا مجرای تنفسی او باز بماند، از آسیب دیدن او جلوگیری کنید و زمان تشنج را ضبط کنید. اگر تشنج بیش از ۵ دقیقه طول کشید یا اگر چندین تشنج متوالی رخ داد، به اورژانس تماس بگیرید.
3- آیا تشنج نوزاد عوارض دائمی دارد؟
در بسیاری از موارد، تشنج عوارض دائمی نداشته و ممکن است کودک به طور طبیعی بهبود یابد. اما گاهی اوقات، بسته به علت و نوع تشنج، نیاز به درمان و پیگیری پزشکی وجود دارد.
4- بدترین نوع تشنج در کودکان چیست؟
بدترین نوع تشنج در کودکان صرع استاتوس است که شامل تشنج‌های طولانی‌مدت یا مداوم بوده و نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد.
5- آیا کودک پس از تشنج هم علائمی دارد؟
بله تغییرات خلق و خو مثلا عصبی یا ناراحت بودن، سردرد و سر گیجه، و خستگی و خواب آلودگی شدید.
