بی اختیاری ادرار در کودکان یکی از مشکلات شایع دوران کودکی است. بسیاری از کودکان به خصوص در سنین پایین‌تر، با این مسئله مواجه می‌شوند. در مواردی، کنترل ادرار برای برخی کودکان تا سنین مدرسه به طول می‌انجامد و حتی در مواردی در دوران ابتدایی هم کودکان این مشکل را تجربه می‌کنند. اگرچه این موضوع میتواند باعث نگرانی والدین شود، اما اغلب امری طبیعی است و با بزرگ شدن کودک و رشد سیستم‌های بدنی او، کنترل ادرار بهبود می‌یابد. نقش یک پرستار کودک یا مشاور متخصص نیز در راهنمایی والدین و کمک به کودک برای مقابله با این مشکل بسیار مهم است.
علت بی اختیاری ادرار در کودکان چیست؟
بی‌اختیاری ادرار در کودکان مشکلی است که دلایل متفاوتی دارد و معمولاً با توجه به شرایط کودک، میتواند ناشی از عوامل فیزیولوژیکی یا روانی و محیطی باشد. این عارضه به‌ویژه در دوران رشد کودکان دیده میشود و اگرچه غالباً شبانه رخ می‌دهد، در مواردی نیز به‌صورت بی‌اختیاری روزانه مشاهده میشود.
1- علل فیزیولوژیکی
در دسته علل فیزیولوژیکی، ناهنجاری‌های آناتومیکی و عصبی در ساختار مثانه و مجاری ادراری ممکن است موجب بروز بی‌اختیاری شوند. برخی کودکان ممکن است با مشکلات ساختاری یا عصبی در سیستم ادراری متولد شوند که باعث اختلال در کنترل ادرار میشود. همچنین، بیماری‌های دستگاه ادراری مانند عفونت ادراری کودکان میتواند عملکرد مثانه را تحت تأثیر قرار دهد و منجر به تکرر ادرار یا بی‌اختیاری شود.
مشکلات در سیستم غدد درون‌ریز نیز ممکن است نقشی در بی‌اختیاری ادرار در کودکان داشته باشند؛ برای مثال، تولید بیش از حد ادرار به دلیل اختلالات هورمونی، ممکن است در شب اتفاق بیفتد و کودک نتواند به‌موقع از خواب بیدار شود. در این شرایط، مثانه بیش از ظرفیت معمول پر شده و به بی‌اختیاری شبانه منجر میشود.
2- علل روانی و محیطی
از سوی دیگر، استرس و فشارهای روانی که به دلایل مختلفی ایجاد میشود، میتواند تأثیر چشمگیری بر بی‌اختیاری ادرار در کودکان بگذارد. تغییرات ناگهانی در محیط زندگی کودک، مانند نقل مکان به خانه جدید، شروع مدرسه یا حتی حضور فرد جدیدی در خانواده، از جمله عواملی هستند که ممکن است به بروز اضطراب و استرس در کودکان منجر شوند. این تغییرات موجب میشود که کودک در حفظ کنترل ادرار خود دچار مشکل شود.
3- عوامل ارثی
در نهایت، عوامل ارثی نیز ممکن است نقش مهمی در بروز بی‌اختیاری ادرار در کودکان داشته باشند، زیرا در برخی خانواده‌ها سابقه این مشکل در کودکان دیده شده و امکان انتقال ژنتیکی وجود دارد.
نشانه‌ها و علائم بی اختیاری ادرار در کودکان
علائم این مشکل واضح است و شامل مواردی از قبیل خیس شدن لباس یا رختخواب بدون کنترل کودک است. والدین باید توجه کنند که اگر کودک آن‌قدر بزرگ شده که به طور مستقل به سرویس بهداشتی می‌رود، اما همچنان به طور مداوم لباس یا تخت خود را خیس می‌کند، این میتواند نشانه بی اختیاری ادرار باشد. همچنین برخی از کودکان در طی روز علائمی مانند پیچ و تاب دادن به بدن یا نگه داشتن ناحیه تناسلی نشان می‌دهند که میتواند نشانه‌ای از تلاش کودک برای کنترل ادرار باشد.
به نقل از وبسایت hopkinsmedicine :
بی‌اختیاری ادرار به معنای عدم کنترل مثانه است. در کودکان زیر 3 سال، نداشتن کنترل کامل بر مثانه طبیعی است. با افزایش سن، کودکان توانایی بیشتری برای کنترل مثانه خود پیدا می‌کنند. وقتی خیس کردن در کودکی رخ می‌دهد که به اندازه کافی برای کنترل مثانه بزرگ شده است، به آن شب‌ادراری (enuresis) گفته میشود. این وضعیت میتواند در طول روز یا شب اتفاق بیفتد. شب‌ادراری ممکن است ناامیدکننده باشد، اما مهم است که صبور باشید و به یاد داشته باشید که این تقصیر کودک شما نیست. کودک کنترلی بر شب‌ادراری ندارد، اما روش‌های زیادی برای درمان و کمک به کودک شما وجود دارد.
انواع شب ادراری کودکان (روزانه، شبانه)
بی اختیاری ادرار در کودکان به دو دسته کلی تقسیم میشود:
شب ادراری شبانه کودکان: شب ادراری شبانه کودکان که در خواب و معمولاً در ساعات نیمه شب رخ می‌دهد. این نوع بی اختیاری در کودکان به علت عدم پاسخ به سیگنال‌های بدنی مثانه در هنگام خواب ایجاد میشود.
شب ادراری روزانه کودکان: بیشتر در کودکانی دیده میشود که به دلیل سرگرمی، تمایل به نگه داشتن ادرار دارند یا ممکن است به دلیل عفونت ادراری به این مشکل مبتلا شوند.
در هر دو نوع، درمان و پیشگیری ممکن است به کمک تکنیک‌های آموزشی و درمانی متفاوت صورت گیرد.
روش‌های درمان بی اختیاری ادرار در کودکان
درمان بی‌اختیاری ادرار در کودکان بسته به نوع و علت آن، میتواند ترکیبی از چند روش مختلف باشد. در ادامه، هر یک از روش‌های درمانی به تفصیل توضیح داده شده و روش‌های اضافی نیز ارائه می‌شوند:
1- روش‌های دارویی درمان شب ادراری کودکان
داروهای کاهش‌دهنده تولید ادرار: یکی از داروهای متداول برای درمان شب‌ادراری، دسموپرسین است که با تقلید از هورمون ضدادراری (ADH) باعث کاهش تولید ادرار در شب میشود. این دارو معمولاً در مواقعی که کودک برای دوره‌های کوتاه به کنترل شبانه نیاز دارد (مثلاً برای اردوهای شبانه) تجویز میشود.
داروهای آرام‌کننده مثانه: برای کودکانی که بی‌اختیاری ادرارشان ناشی از انقباض‌های غیرارادی عضلات مثانه است، داروهایی مانند اکسی‌بوتینین تجویز میشود که به آرام شدن عضلات مثانه و کاهش انقباضات کمک می‌کند. این داروها به کودکان مبتلا به بی‌اختیاری روزانه کمک می‌کنند. این مورد میتواند برای مشکلات مشابه دیگر مانند عفونت ادراری در زنان نیز مفید باشد.
داروهای کمکی دیگر: در برخی موارد، اگر کودک دچار اضطراب و تنش‌های روانی است که در بروز بی‌اختیاری تأثیر دارد، پزشک ممکن است داروهای ضداضطراب یا ضدافسردگی ملایمی نیز تجویز کند تا به کاهش استرس کودک و بهبود کنترل ادرار کمک کند.
2- درمان‌های رفتاری شب ادراری کودکان
آموزش تکنیک‌های کنترل مثانه: یکی از روش‌های متداول، کمک به کودک برای آگاهی بیشتر از احساس پر شدن مثانه است. کودک می‌آموزد که قبل از اینکه نیاز به تخلیه ادرار شدید شود، به دستشویی برود. این روش به ویژه برای کودکان با بی‌اختیاری روزانه مؤثر است.
رفتاردرمانی و ایجاد الگوهای منظم تخلیه: در این روش، کودک یاد می‌گیرد که هر ۲ تا ۳ ساعت به دستشویی برود، حتی اگر نیاز فوری به تخلیه ادرار ندارد. این الگوی رفتاری به بهبود کنترل مثانه و جلوگیری از نشت ادرار کمک می‌کند.
سیستم تشویق و پاداش: تشویق کردن کودک به خاطر هر شب یا روز خشک میتواند به او انگیزه دهد. به عنوان مثال، می‌توان از جداول پاداش استفاده کرد که در ازای تعداد شب‌های خشک، جایزه‌ای برای کودک در نظر گرفته میشود. این روش تأثیر مثبتی در افزایش اعتماد به نفس و انگیزه کودک برای کنترل ادرار دارد.
3- درمان بی اختیاری ادرار کودکان با دستگاه‌های بیوفیدبک
آشنایی با عملکرد عضلات مثانه: در این روش، از دستگاه‌های بیوفیدبک استفاده میشود که به کودک کمک می‌کنند تا از عملکرد و انقباضات عضلات مثانه خود آگاه‌تر شود. این دستگاه‌ها معمولاً شامل حسگرهایی هستند که به بدن کودک وصل می‌شوند و وضعیت انقباض عضلات را به صورت تصویری یا صوتی نشان می‌دهند.
آموزش کنترل انقباضات مثانه: با استفاده از بیوفیدبک، کودک یاد می‌گیرد که چگونه عضلات مثانه را کنترل و از تخلیه ادرار در زمان‌های نامناسب جلوگیری کند. این روش به‌ویژه برای کودکانی که دچار انقباضات غیرارادی مثانه هستند مؤثر است.
افزایش آگاهی از زمان پر شدن مثانه: این کار به کودک کمک می‌کند تا حساسیت بیشتری نسبت به علائم پر شدن مثانه پیدا کند و در نتیجه، راحت‌تر بتواند زمان مناسب تخلیه را تشخیص دهد.
4- استفاده از تشک‌های شب ادراری
تشک‌های حساس به رطوبت: این تشک‌ها دارای سنسورهای حساس به رطوبت هستند که با شروع نشت ادرار، زنگ هشدار می‌دهند. این هشدار کودک را بیدار می‌کند تا به دستشویی برود و از ادامه خیس شدن تخت جلوگیری کند. این روش به‌ویژه در کودکان بزرگ‌تر که نیاز به بهبود آگاهی شبانه دارند، مؤثر است.
کمک به ایجاد عادت بیدار شدن در شب: با تکرار بیدار شدن به کمک این هشدار، کودک به تدریج یاد می‌گیرد که هنگام احساس نیاز به تخلیه ادرار از خواب بیدار شود، و این عادت به مرور میتواند جایگزین نیاز به هشدار شود.
استفاده از پوشک‌های مخصوص شب: در برخی موارد، برای جلوگیری از خیس شدن مکرر تخت، از پوشک‌های شبانه مخصوص استفاده میشود تا کودک با احساس امنیت و آسودگی بیشتری بخوابد. این روش به کاهش استرس ناشی از خیس شدن کمک می‌کند، اما توصیه میشود تنها به عنوان یک راهکار موقتی استفاده شود.
5- مشاوره و روان‌درمانی شب ادراری کودکان
کاهش استرس و اضطراب: در مواردی که بی‌اختیاری ادرار کودک به عوامل روانی مانند اضطراب یا استرس ناشی از تغییرات محیطی و خانوادگی مربوط است، مشاوره با روان‌شناس کودک میتواند به او کمک کند تا با این مشکلات بهتر کنار بیاید. درمان مشکلات روانی میتواند به بهبود بی‌اختیاری ادرار نیز کمک کند.
افزایش اعتماد به نفس: کودکان با بی‌اختیاری ادرار ممکن است احساس خجالت و کاهش اعتماد به نفس کنند. مشاوره و پشتیبانی عاطفی از طرف والدین و متخصصان میتواند به کودکان کمک کند تا اعتماد به نفس خود را بازسازی کنند و با این مشکل راحت‌تر مقابله کنند.
درمان‌های حمایتی خانواده: به‌خصوص در شرایطی که کودک در معرض تغییرات خانوادگی یا اجتماعی جدیدی قرار دارد، مشاوره با کل خانواده میتواند به کاهش فشار روانی روی کودک کمک کند و محیطی حمایتگر برای او فراهم سازد.
درمان خانگی بی اختیاری ادرار کودکان
یکی از راه‌های درمان، درمان خانگی بی اختیاری ادرار است که میتواند در بسیاری از موارد موثر واقع شود. در ادامه نمونه‌هایی از این نوع درمان را شرح می‌دهیم.
کاهش مصرف مایعات قبل از خواب: مخصوصاً نوشیدنی‌های حاوی کافئین که میتواند تحریک کننده مثانه باشد.
استفاده از یک برنامه منظم برای رفتن به دستشویی: ایجاد عادت رفتن به سرویس بهداشتی به طور منظم در طول روز و حتی شبانه.
آموزش و تقویت حس اعتماد به نفس در کودک: به ویژه هنگامی که کودک موفق به کنترل ادرار میشود، تشویق و حمایت میتواند در ایجاد انگیزه برای کنترل بهتر نقش موثری داشته باشد.
پیشگیری از شب ادراری کودکان
پیشگیری از بی اختیاری ادرار با برخی از تغییرات در رفتارهای روزانه کودک و محیط او ممکن است:
کاهش استرس و اضطراب کودک: یکی از دلایل شب ادراری، تنش‌های روانی است، بنابراین ایجاد محیطی آرام میتواند کمک کننده باشد.
کاهش مصرف نوشیدنی در شب: با نظارت بر مصرف مایعات، می‌توان به کاهش دفعات شب ادراری کمک کرد.
آموزش به کودک برای اعلام نیاز به دستشویی: به کودک یاد دهید که در هر موقعیتی، از اعلام نیاز خود خجالت نکشد.
در پایان
بی اختیاری ادرار در کودکان یک مسئله پیچیده است و اگرچه طبیعی تلقی میشود، اما نیاز به توجه و گاهی اوقات مداخلات درمانی دارد. والدین باید بدانند که این مشکل با گذشت زمان و با افزایش سن کودکان معمولاً برطرف میشود. همچنین بهتر است در صورت ادامه مشکل، از راهنمایی پزشک متخصص بهره ببرند. متخصصان کودکان می‌توانند بر اساس علت، روش‌های درمانی موثری را ارائه دهند و با رویکردهای رفتاری و درمانی، به کودکان و والدین برای کاهش این مشکل کمک کنند.
سوالات متداول
1- راه درمان قطعی بی‌اختیاری ادرار در کودکان چیست؟
درمان قطعی بی‌اختیاری ادرار در کودکان به عوامل مختلفی از جمله علت بی‌اختیاری، سن کودک و وضعیت جسمانی او بستگی دارد. در بسیاری از موارد، اصلاح عادات و آموزش‌هایی مانند ایجاد برنامه منظم برای رفتن به دستشویی میتواند مؤثر باشد. همچنین، در برخی از کودکان داروهایی مانند داروهای ضد اسپاسم برای کنترل عضلات مثانه تجویز میشود.
2- علت بی‌اختیاری ادرار در کودکان موقع خندیدن چیست؟
بی‌اختیاری ادرار در کودکان هنگام خندیدن معمولاً به دلیل فشار ناگهانی به مثانه یا ضعف عضلات کنترل‌کننده آن است. در این شرایط، فشار شکمی ناشی از خندیدن ممکن است منجر به ناتوانی در نگه‌داشتن ادرار شود. برخی از کودکان به‌طور طبیعی عضلات مثانه‌شان به‌طور کامل توسعه نیافته است و در مواقعی که فشار بر بدن وارد میشود، نمی‌توانند ادرار خود را کنترل کنند. این مشکل معمولاً در دوران کودکی به‌ویژه در سنین 3 تا 5 سالگی رایج است و با گذشت زمان و تکامل عضلات مثانه بهبود می‌یابد. در برخی موارد نیز، استرس یا اضطراب میتواند عاملی برای بروز این نوع بی‌اختیاری باشد.
3- معمولا سن کنترل ادرار در کودکان چقدر است؟
کنترل ادرار در کودکان معمولاً بین 2 تا 4 سالگی اتفاق می‌افتد. بیشتر کودکان توانایی کنترل ادرار خود را در حدود 3 سالگی پیدا می‌کنند، اما برخی از کودکان ممکن است این توانایی را تا 4 یا 5 سالگی به‌طور کامل نداشته باشند. این بازه زمانی برای هر کودک متفاوت است و به عوامل مختلفی مانند تکامل جسمی، رشد عصبی و وضعیت روانی کودک بستگی دارد.
4- راه‌های درمان خانگی بی‌اختیاری ادرار در کودکان چیست؟
برای درمان خانگی بی‌اختیاری ادرار در کودکان، می‌توان از چند روش مؤثر استفاده کرد. یکی از این روش‌ها، تنظیم یک برنامه منظم برای رفتن به دستشویی است که به کودک کمک می‌کند تا زمان‌های خاصی را برای تخلیه مثانه تعیین کند. همچنین، مصرف مقدار کافی آب در طول روز، به‌ویژه در ساعات ابتدایی روز، و اجتناب از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار یا شیرین‌کننده‌های مصنوعی میتواند در کنترل ادرار مؤثر باشد.
