بعضی از بیماری‌ها به طور ناگهانی بروز می‌کنند و فرد مبتلا، کنترل چندانی بر اوضاع ندارد و ممکن است حتی از وقوع آن مطلع نشود. یکی از این اختلالات، تشنج است. تشنج می‌تواند خطرات جدی به همراه داشته باشد و در برخی مواقع به عنوان علامتی از یک بیماری زمینهای قابل توجه باشد. در صورتی که نتوانید در زمان حمله بیمار تشنجی، به درستی اقدامات پرستاری در تشنج را انجام دهید، ممکن است عواقب جبران‌ناپذیری برای شما به وجود آید. اقدامات پرستاری در تشنج باید به درستی انجام شوند زیرا که این امر می تواند تعیین کننده مرگ و زندگی و یا آسیب دائمی به بیمار باشد.
بنابراین، در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا با مفهوم این اختلال عصبی، انواع آن و روش‌های درمان تشنج آشنا شویم. لازم به ذکر است که با استخدام پرستار بیمار می‌توانید مطمئن شوید که اقدامات پرستاری در تشنج به درستی و به موقع انجام میگیرد و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری خواهد شد.
تشنج چیست؟
بعضی از بیماری‌ها وجود دارند که فرد کنترلی روی رخ دادن آن‌ها ندارد. این بیماری‌ها به گونه‌ای هستند که حتی ممکن است فرد متوجه نشود چه بلایی سر او خواهد آمد. یکی از شایع‌ترین این بیماری‌ها، تشنج نام دارد. تشنج زمانی رخ می‌دهند که گروهی از سلول‌های عصبی در مغز به صورت غیرعادی و با شدت بالا فعال می‌شوند. تشنج می‌تواند تأثیرات زیادی بر روی رفتار، حرکات، احساسات و همچنین سطح آگاهی بیمار تشنجی داشته باشد و به زبان انگلیسی به آن “convulsions” گفته میشود.
این بیماری بیشتر اوقات هیچ نشانه‌ای ندارد؛ اما از علائم شایع آن می‌توان به اسپاسم یا لرزش شدید دست و پاها و از دست دادن یا تغییر در سطح هوشیاری فرد اشاره کرد. تشنج شرایط خطرناکی است و می‌تواند نشانه‌ای از بیماریهای زمینهای باشد. در صورتی که قادر به مدیریت شرایط در حین تشنج نباشید، عوارض جبران‌ناپذیری رخ خواهد داد. انواع مختلفی از تشنج با درجات شدت متفاوت وجود دارند. اگرچه بیشتر تشنج‌ها ناشی از صرع هستند، اما علل دیگری نیز می‌توانند موجب بروز این علامت شوند. به همین دلیل شناخت بهتر این وضعیت اهمیت دارد. توجه داشته باشید که .
علائم وقوع تشنج
حال که علت بیماری تشنج را دانستیم بایستی بگوییم فردی که دچار تشنج می شود دارای چه علائمی می باشد؟ دانستن این علائم برای اقدامات پرستاری در تشنج نقش کلیدی دارد این علائم عبارتند از:
- کاهش سطح هوشیاری
- سفید شدن چشم ها( حالت چشم ها به گونه ای می شود که سیاهی چشم به عقب رفته و دیده نمی شود)
- تغییر در حالت تنفسی (شدید و نامنظم شدن)
- قفل شدن اندام بدن مانند بازوها و مچ دست، پاها و کل بدن
- قرمز شدن و حتی کبودی صورت
- عدم اختیار در کنترل اعضای بدن
- عدم توانایی پاسخگویی
بعضی از علائم و اقدامات مربوط به تشنج در کودکان متفاوت است علائم تشنج خفیف در کودکان نیز کمی متفاوت از بزرگسالان است که بهتر است آن را نیز فرا بگیرید.
اقدامات پرستاری در تشنج
همانگونه که گفتیم پرستاری از فردی که دچار تشنج می شود کار سختی می باشد. حتی در برخی موارد مشاهده گردیده که از عهده یک نفر بر نمی آید. اما یک پرستار و مراقب بیمار تشنجی بایستی این کارها را انجام دهد:
- در مرحله اول اگر فردی که دچار تشنج گردیده در حالت افتادن می باشد حتما کاری کنید که از افتادن وی جلوگیری کنید. به گونه ای فرد را نگاه دارید که آرام به صورت درازکش درآید.
- در مرحله دوم بهترین کار این می باشد که اطراف بیمار را خالی کنید. خصوصا اگر در جای شلوغ و بیرون از منزل می باشد. بایستی به گونه ای باشد که فردی که دچار تشنج گردیده بتواند به راحتی تنفس کند و هوای دور و بر فرد آزاد باشد.
- در مرحله سوم از اقدامات پرستاری در تشنج، فرد پرستار بیمار تشنجی یا مراقب بایستی دکمه های لباس فرد دچار تشنج شده را باز نموده و البسه او را کمتر کند. به گونه ای که بتواند به راحتی نفس بکشد.
- فرد مراقب یا پرستار فردی که دچار تشنج گردیده بایستی سر فرد را روی بالشت نرم یا ران خود قرار دهد و در صورت امکان او را به آرامی باد بزنند تا تنفس راحت تری داشته باشد.
- فرد پرستار بایستی از اطرافیان بخواهد که دست و پای بیمار را نگیرند تا حرکت جسمی و عضلانی آزادانه ای داشته باشد.
- پرستار و مراقب بیمار بایستی هنگام تشنج یک دست خود را زیر سر بیمار قرار داده و دست دیگر را بر روی چشمان بیمار قرار دهد تا نور شدید به چشمان فرد در حال تشنج نخورد.
- به هیچ وجه نبایستی هنگام تشنج آب یا دارو به بیمار داده شود.
- پرستار بیمار تشنجی باید اگر مدت تشنج طولانی تر از حد عادی و معمولی گردید حتما با اورژانس تماس بگیرد. به زور دهان و فک بیمار را باز نکند.
- در صورت امکان فرد دچار تشنج شده را به پهلو خوابانده و سر او را به جلو خم کند.
علت و عوارض تشنج
تشنج‌ها در بیمار تشنجی می‌توانند به عنوان یک نوع فعالیت الکتریکی غیرعادی و شدید در مغز تعریف شده که ممکن است به دلیل عوامل مختلفی ایجاد شوند. این اختلالات در شکل و نوع تشنج بسته به ناحیه‌ای از مغز که تحت تأثیر قرار میگیرد، متفاوت هستند. علت طوفان‌های الکتریکی در مغز می‌توانند بیماریهای زمینهای، واکنش به برخی داروها یا سایر مشکلات پزشکی باشند.
در برخی موارد، علل تشنج معین نشده و ناشناخته باقی می‌مانند. همیشه تجربه یک تشنج نشان‌دهنده ابتلای شما به بیماری صرع نیست، اما امکان وجود این بیماری نیز وجود دارد. صرع به عنوان یک اختلال عصبی مزمن شناخته میشود، در حالی که تشنج‌ها معمولاً به صورت زودگذر و در واکنش به یک وضعیت پزشکی خاص یا یک مشکل به‌خصوص بروز می‌کنند.
به نقل از verywellhealth.com :
علت تشنج ممکن است شرایط پزشکی، از جمله صرع، آسیب به سر، تب شدید، عفونت التهابی مغز، قرار گرفتن در معرض سموم و برخی داروها باشد. اغلب برای تشخیص نهایی و دقیق به پزشک متخصص مغز و اعصاب یا متخصص بیماری های عفونی نیاز است. پس از تشخیص علت، درمان مناسب می تواند دنبال شود.
حملات عصبی و تشنج می‌توانند عوارضی را ایجاد کنند که برای خود بیمار تشنجی و افرادی که اطراف او هستند، خطرناک باشد. رعایت موارد زیر اهمیتی کمتر از اقدامات پرستاری در تشنج ندارد. در ادامه این بخش به برخی از این عوارض اشاره می‌کنیم:
- خطر آسیب ناشی از افتادن در اثر تشنج: در صورتی که فرد در حین تشنج ایستاده باشد، احتمال افتادن و آسیب دیدن استخوان‌ها وجود دارد.
- خطر غرق شدن در آب: اگر فرد در حین شنا یا در وان دچار تشنج شود، ممکن است به دلیل عدم کنترل بر اوضاع، در معرض خطر غرق شدن قرار گیرد.
- خطر تصادف در هنگام رانندگی: زمانی که فرد مبتلا به تشنج، هنگام رانندگی دچار حمله‌ای شود که هوشیاری‌اش را تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌تواند منجر به تصادف گردد که عواقب ناگوار و جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت.
- عوارض تشنج در دوران بارداری: تشنج در دوران بارداری تهدیدی برای سلامت مادر و جنین به شمار می‌آید. برخی از داروهایی که برای درمان تشنج تجویز می‌شوند، ممکن است خطر نقص‌های مادرزادی را افزایش دهند. بنابراین، اگر فرد مبتلا به بیماری تشنج قصد باردار شدن دارد، باید حتماً با پزشک خود مشورت کند تا در صورت نیاز، داروها تغییر یافته و بارداری تحت نظر باشد.
- تأثیر تشنج بر سلامت روان: افراد مبتلا به تشنج به طور کلی با مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب بیشتری نسبت به دیگران مواجه هستند. این مسائل ممکن است ناشی از چالش‌های خود بیماری و همچنین عوارض جانبی داروهای مورد استفاده قرار گیرند.
در مجموع، توجه به خطرات ناشی از تشنج و مشاوره با پزشک می‌تواند کمک شایانی به مدیریت این شرایط و بهبود کیفیت زندگی بیماران کند.
اهمیت جلوگیری از تشنج
کنترل تشنج از چالش‌های عمده‌ای است که نه تنها بیمار تشنجی، بلکه اطرافیان او را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. بسیاری از افراد مبتلا به این وضعیت، در جستجوی پاسخ سوالی اساسی هستند: “چگونه می‌توان تشنج را کنترل کرد؟”
در بسیاری از موارد، درمان دارویی می‌تواند به کنترل تشنج کمک کند. با این حال، این روش درمانی همیشه به طور کامل مؤثر نیست و برای برخی از بیماران، تشنج‌ها همچنان ادامه می‌یابند. بنابراین برای پاسخ به سوال “چگونه می‌توان تشنج را کنترل کرد؟”، باید فراتر از صرف دارو، به نکات و راهکارهای دیگری نیز توجه کرد.
تشنج می‌تواند به دلایل متعددی ایجاد شود و صرع یکی از علل اصلی آن به شمار می‌آید. با شناخت عوامل محرک تشنج و آگاهی از عواملی که ممکن است به بروز آن کمک کنند، می‌توان تا حد زیادی بر روی کنترل این معضل تأثیر گذاشت. شناخت و مدیریت صحیح این عوامل، بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی بیماران ایجاد خواهد کرد.
بعضی اقدامات پرستاری در تشنج برای جلوگیری از وقوع آن و یا بروز آسیب های احتمالی ناشی از تشنج:
- فردی که دچار تشنج می شود باید سعی کند تحت هر شراطی به موقع داروهای خود را بخورد.
- به هیچ وجه بیمار تشنجی را تنها رها نکنید. خصوصا موقع استحمام.
- مراقب باشید که بیمار تشنجی حتی هنگام استفاده از سرویی بهداشتی احتیاط را رعایت و سعی کنید با او حرف بزنید.
- بیمار تشنجی به هیچ وج نباید به رانندگی، دوچرخه سواری و یا موتور سواری بپردازد.
- مراقب باشید بیمار تشنجی به هیچ وجه به شنا کردن در رودخانه، استخر، دریا نپردازد. حتی استفاده از وان هم برای چنین افرادی خطرناک می باشد.
اقدامات ضروری در هنگام رخ دادن تشنج
آگاهی از اقدامات پرستاری در تشنج بسیار حیاتی است. در ادامه نکات مهمی برای کمک به این افراد ارائه میشود:
- حفظ خونسردی: اولین و مهم‌ترین اقدام در این شرایط، حفظ آرامش و تسلط بر خود است. بدین ترتیب، شانس مدیریت بهتر شرایط افزایش می‌یابد. اکثر تشنج‌ها در مدت سه دقیقه به پایان می‌رسند، بنابراین سریع و به‌دقت باید اقدام نمایید. پس از پایان تشنج، فرد به حالت عادی برگشته و تنفس او به روال طبیعی خود بازمی‌گردد.
- محافظت از سر بیمار: در طول حمله، باید به‌خوبی از سر بیمار مراقبت کنید. این کار باعث میشود که او در اثر تکان‌های شدید دچار آسیب نشود. بهتر است سر و گردن بیمار را در یک راستا نگه دارید تا از صدمات احتمالی جلوگیری شود. قرار دادن یک جسم نرم مانند بالش یا یک ژاکت تا شده زیر سر او نیز می‌تواند مفید باشد. همچنین، چرخاندن فرد به بغل به باز شدن راه تنفسی او و خارج شدن بزاق از دهان کمک می‌کند.
- ایمن‌سازی محیط اطراف بیمار: توجه داشته باشید که هر گونه اشیاء سخت یا تیز نزدیک بیمار را دور کنید. همچنین، اگر ممکن است، عینک، کراوات یا روسری او را خارج کنید. در صورتی که فرد نشسته باشد، به آرامی او را روی سطحی صاف قرار دهید تا از خطر سقوط جلوگیری شود.
- خالی کردن محل از جمعیت: برای تسهیل در ارائه کمک به بیمار تشنجی، محیط اطراف او را از جمعیت خالی کنید. در مکان‌های عمومی، بهتر است راهی برای عبور تیم‌های اورژانس باز کنید و از تماشاچیان بخواهید که محل را ترک کنند.
- تماس با اورژانس: اگر این اولین تشنج شخص است یا در شرایطی مانند بارداری یا دیابت تشنج رخ داده یا اینکه فرد دچار صدمه شده است، باید با اورژانس تماس بگیرید. در صورتی که تشنج بیشتر از پنج دقیقه ادامه داشته باشد یا بعد از آن فرد به هوش نیاید، بلافاصله از خدمات اورژانس استفاده کنید.
- داشتن اطلاعات پزشکی ضروری: بهتر است افراد مبتلا به این بیماری، اطلاعات کلیدی خود را شامل نوع بیماری، شماره تماس اضطراری، داروهای مورد مصرف و حساسیت‌های دارویی در یک دستبند یا گردنبند یا به صورت یادداشت شده در جیب خود داشته باشند. این اطلاعات در مواقع اضطراری به اطرافیان و پزشکان کمک می‌کند تا درک بهتری از وضعیت بیمار داشته باشند.
با رعایت این نکات می‌توانید در زمان وقوع تشنج به بهترین شکل ممکن به فرد کمک کنید.
زمان مراجعه به پزشک اعصاب
هر فردی تب کرد و دچار تشنج گردید نیاز به مراجعه به پزشک نمی باشد. اما اگر حالت تشنج تکراری طولانی و باعث اذیت فرد گردید حتما بایستی به پزشک مغز و اعصاب مراجعه نمود. باید بدانیم که با تشخیص به موقع و تجویز دارو و زیر نظر پزشک بودن این بیماری و تشنج قابل کنترل و حتی درمان می باشد. همه این ها بستگی به مراجعه به موقع به دکتر و درمان به موقع دارد.
اما بخاطر نوع بیماری و حملات ناگهانی و غیر ارادی بیماری به نوعی است که پرستاری و مراقبت خاص خود را می طلبد.
سخن پایانی
تشنج به عنوان یک بیماری چالش‌برانگیز می‌تواند فرد را به سمت انزوا سوق دهد و او را به یک فردی فراری از اجتماع تبدیل کند. لذا برای فراهم آوردن یک محیط امن و بهبود کیفیت زندگی اجتماعی، ضروری است که بیمار تشنجی تحت درمان مناسب و کافی قرار گیرد. و اطافیان او نیز تا آشنایی کامل با اقدامات پرستاری در تشنج داشته باشند.
بنابراین، توصیه میشود که این افراد به طور منظم و دوره‌ای تحت نظر پزشک باشند و ارتباط مستمری با او برقرار کنند تا در صورت کاهش تشنج‌ها، پزشک بتواند تصمیم‌گیری‌های لازم در مورد تغییر یا کاهش دوز داروها را انجام دهد. از سوی دیگر، به هیچ وجه نباید به طور خودسرانه و بدون مشورت با پزشک، تغییراتی در رژیم دارویی ایجاد کرد. همچنین باید از مصرف هرگونه دارو یا رژیم غذایی غیرمجاز و سنتی خودداری شود.
سوالات متداول
تشنج چیست و چه علائمی دارد؟
تشنج یک اختلال ناگهانی و موقتی در فعالیت الکتریکی مغز است که می‌تواند به تغییرات در رفتار، حرکات و احساسات فرد منجر شود. علائم تشنج ممکن است شامل لرزش های ناگهانی، از دست دادن هوشیاری، گیجی، حرکات غیرقابل کنترل یا احساس طعم یا بوی غیرمعمول باشد. در بعضی موارد، فرد ممکن است قبل از وقوع تشنج، نشانه‌هایی مانند سردرد، اضطراب یا تغییرات حسی را تجربه کند.
چه عواملی می‌توانند باعث بروز تشنج در بیمار تشنجی شوند؟
تشنج می‌تواند به دلایل متعددی از جمله اختلالات زمینهای مغزی مانند صرع، آسیب‌های مغزی، مانند آسیب ناشی از تصادف یا سکته، عفونت‌ها، مانند مننژیت، نقص‌های متابولیک یا الکترولیتی، مصرف زیاد الکل یا ترک ناگهانی آن، مصرف برخی داروها یا مواد مخدر و استرس و خستگی مفرط بروز کند.
اقدامات حین تشنج کدام است؟
حفظ خونسردی، خواباندن فرد و جلوگیری از گارگزفتن زبان و تماس با اورژانس اقدامات اولیه حین تشنج می باشد.
