آستیگماتیسم یک مشکل شایع بینایی است که بهواسطه تغییرات در شکل قرنیه یا لنز چشم ایجاد میشود. این عارضه مشابه نزدیکبینی و دوربینی است و میتواند موجب تاری دید و مشکلاتی در تمرکز شود.
علت دقیق آستیگماتیزم هنوز مشخص نبوده و ممکن است بهطور مادرزادی یا اکتسابی ایجاد گردد. پرستار بیمار میتواند در تشخیص و مراقبتهای لازم برای کنترل این اختلال نقش مهمی ایفا کند. برای آگاهی بیشتر در خصوص علائم، عوامل و روشهای درمان این اختلال، با ما همراه باشید.
آستیگماتیسم چشم
اولین سوال ایجاد شده در این زمینه در ذهن ما این است که آستیگماتیسم چیست؟ آستیگمات یک اختلال بینایی بوده که بهعلت انحنای نامنظم قرنیه یا عدسی چشم ایجاد میشود. در این حالت، چشم بهطور طبیعی مانند یک کره کامل نیست. به جای اینکه چشم بهصورت گرد و یکسان باشد، قرنیه یا عدسی بهطور بیضی شکل است.
این امر باعث میشود که نور بهدرستی در پشت چشم متمرکز نشود و در نتیجه فرد دچار تاری دید میشود. آستیگماتیسم میتواند همزمان با مشکلات دیگری مانند نزدیکبینی یا دوربینی وجود داشته باشد. حتی برخی علت تاری دید ناگهانی در دو چشم را نیز آستیگماتیسم میدانند.
آستیگمات میتواند همراه با سایر مشکلات انکساری مانند نزدیکبینی و دوربینی ایجاد شود. در صورت ابتلا به نزدیکبینی، نور بهجای متمرکز شدن روی شبکیه، در جلوی آن متمرکز میشود. در دوربینی، نور بهجای متمرکز شدن روی شبکیه، در پشت آن متمرکز میشود. هر یک از این عیوب انکساری میتوانند موجب تاری دید در فواصل مختلف شوند و نیاز به درمان داشته باشند.
عوامل ایجاد آستیگماتیسم
آستیگماتیسم یک اختلال چشمی است که به دلیل شکل نامنظم قرنیه یا عدسی چشم رخ میدهد و منجر به تاری دید و ناتوانی در تمرکز صحیح نور روی شبکیه میشود. دلایل مختلفی میتوانند باعث بروز این اختلال شوند که در ادامه به بررسی مهمترین این عوامل پرداخته میشود.
ژنتیک و ارث: عامل اصلی آستیگماتیسم
یکی از مهمترین عوامل ایجاد آستیگمات چشم، وراثت است. این اختلال بهطور معمول از طریق ژنها به نسلهای بعدی منتقل میشود. بسیاری از افراد با آستیگماتیسم به دنیا میآیند و در برخی موارد ممکن است شدت آن در طول زندگی افزایش یابد.
بنابراین، اگر فردی در خانواده شما با سابقه آستیگماتیسم یا مشکلات چشمی مشابه وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به این بیماری در شما یا فرزندانتان بیشتر است. این نوع آستیگمات میتواند در نوزادان و کودکان نیز مشاهده شود و باید بهطور منظم توسط متخصص چشم مورد بررسی قرار گیرد.
به نقل از aao.org
علت اصلی آستیگماتیسم چیست؟
آستیگماتیسم ناشی از قرنیه یا عدسی است که شکلی متفاوت از حالت طبیعی دارد. آستیگماتیسم بسیار شایع است. پزشکان نمی دانند چرا شکل قرنیه یا عدسی در افراد مختلف متفاوت است. اما آنها می دانند که خطر ابتلا به آستیگماتیسم ارثی است (از والدین منتقل می شود).
جراحی چشم و عفونتهای چشم
در برخی موارد، آستیگماتیسم بهدنبال جراحیهای چشمی ایجاد میشود. عملهایی مانند جراحی آب مروارید یا دیگر مداخلات چشم میتوانند تغییراتی در ساختار قرنیه یا عدسی ایجاد کنند که منجر به انحنای نامنظم و در نتیجه آستیگماتیسم شوند. علاوه بر این، برخی عفونتهای شدید چشم که بهطور مستقیم قرنیه یا عدسی را تحت تاثیر قرار میدهند، ممکن است منجر به تغییر شکل و بروز آستیگماتیسم گردند.
بیماریهای چشمی مانند قوز قرنیه
یکی از بیماریهای نادر که ممکن است باعث آستیگماتیسم شود، قوز قرنیه نام دارد. در این بیماری، قرنیه بهتدریج نازک شده و به شکل مخروطی در میآید. این تغییر شکل در قرنیه باعث میشود که نور بهطور نامنظم روی شبکیه متمرکز شود و این امر باعث تاری دید، حساسیت به نور و مشکلات دیگری در بینایی میشود.
قوز قرنیه بهطور معمول بهصورت ارثی منتقل میشود، اما علت دقیق بروز آن هنوز مشخص نیست. افرادی که از این بیماری رنج میبرند، نیاز به درمانهای خاصی دارند که در برخی موارد میتواند شامل استفاده از لنزهای سخت و حتی جراحی باشد.
رشد غیرطبیعی عدسی یا قرنیه
در برخی مواقع، رشد غیرطبیعی یا اختلالات ساختاری در قرنیه یا عدسی چشم میتواند موجب بروز چشم آستیگماتیسم شود. این شرایط میتواند در نتیجه عوامل مختلفی مانند مشکلات مادرزادی، تغذیه نامناسب یا شرایط محیطی خاص رخ دهد. اگر قرنیه یا عدسی بهدرستی رشد نکند، انحنای نامنظمی در این ساختارها ایجاد خواهد شد که نور بهطور نادرست روی شبکیه متمرکز شده و باعث تاری دید میشود.
آسیب فیزیکی یا ضربه به چشم
یکی دیگر از عواملی که میتواند منجر به بروز آستیگماتیسم شود، آسیب به چشم است. ضربههای شدید به چشم، بهویژه اگر به قرنیه وارد شوند، میتوانند باعث تغییر شکل و انحنای قرنیه گردند و این امر منجر به بروز آستیگماتیسم میشود.
این نوع آستیگماتیسم، معمولاً بهصورت ناگهانی و پس از وقوع آسیب به چشم ظاهر میشود. در چنین شرایطی، درمان فوری و دقیق بسیار مهم است تا از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری شود و شکل چشم به حالت طبیعی خود بازگردد.
نشانه های بروز چشم آستیگمات
آستیگماتیسم ممکن است در افراد بهصورت متفاوتی ظاهر شود و در برخی افراد، علائم آن بهطور کامل قابل توجه نباشد. با این حال، برخی از علائم رایج این بیماری شامل تاری دید و تحریف تصاویر در تمامی فواصل است. افراد مبتلا به آستیگماتیسم ممکن است در دیدن اجسام از فاصله دور و نزدیک مشکل داشته باشند.
دیگر علائم این بیماری شامل مشکل در دید شبانه، خستگی چشم، سوزش چشم و سردردهای مکرر است. این مشکلات میتوانند باعث ایجاد ناراحتی و مشکلات در انجام کارهای روزمره شوند. اگر این علائم را تجربه میکنید، باید به چشمپزشک مراجعه کنید؛ زیرا این مشکلات ممکن است نشانه بیماریهای دیگری همچون علت اشک چشم در سالمندان نیز باشند که نیاز به درمان متفاوتی دارند.
روش اندازهگیری آستیگماتیسم
تشخیص آستیگماتیسم معمولاً از طریق یک معاینه چشم کامل انجام میشود. پزشک از شما میخواهد تا حروف مختلفی را از یک نمودار چشمی بخوانید تا وضوح دید شما در فواصل مختلف را ارزیابی کند. این تستها کمک میکنند تا پزشک بتواند بهطور دقیق آستیگماتیسم و درجه آن را تشخیص دهد.
عوامل موثر در آستیگماتیسم
آستیگماتیسم میتواند هم بهصورت مادرزادی و هم اکتسابی ایجاد شود. در برخی از افراد، این بیماری از بدو تولد وجود دارد و بهطور معمول این نوع آستیگماتیسم به دلایل ارثی بهوجود میآید، هرچند علت دقیق آن هنوز مشخص نشده است. در چنین مواردی، اشکال در انحنای قرنیه یا عدسی بهصورت طبیعی در فرد بهوجود میآید.
در موارد اکتسابی، عواملی همچون آسیب به چشم، جراحیهای چشم یا ابتلا به برخی بیماریها میتواند موجب تغییرات در ساختار چشم و بروز آستیگمات شود. یکی از شایعترین بیماریهای اکتسابی که باعث آستیگماتیسم میشود، بیماری قوز قرنیه است. این بیماری باعث نازک و مخروطیشدن قرنیه میشود که موجب تغییرات در انحنای آن و در نهایت آستیگمات میگردد.
انواع آستیگمات چشم
آستیگماتیسم بهطور کلی به دو نوع تقسیم میشود: آستیگماتیسم قرنیه و آستیگماتیسم عدسی. در هر دو نوع، نقص در نحوه انکسار نور در چشم باعث تاری دید میشود؛ اما علل آنها متفاوت است. در آستیگماتیسم قرنیه، مشکل ناشی از شکل نامنظم قرنیه است. به عبارت دیگر، در این نوع از آستیگمات، قرنیه که بهطور طبیعی باید به شکل کروی و صاف باشد، انحرافات خاصی دارد که منجر به انکسار نادرست نور میشود. در نتیجه، نور بهدرستی روی شبکیه متمرکز نشده و این باعث تاری دید میشود.
از طرف دیگر، آستیگمات عدسی به علت مشکلات در شکل یا انحنای عدسی چشم ایجاد میشود. عدسی نیز باید انحنای منظم و یکنواختی داشته باشد تا بهدرستی نور را متمرکز کند؛ اما در این حالت، انحنای عدسی دچار اشکال شده و نور در جهات مختلف بهطور نابرابر خمیده میشود. نتیجه این است که در هر دو حالت، آستیگماتیسم میتواند باعث تاری و تحریف تصاویر شود! اما شدت آن بسته به نوع آستیگمات و شدت مشکل متفاوت است. درمان هرکدام نیز میتواند با دیگری فرق کند.
آستیگماتیسم کودکان
در حالی که آستیگماتیسم میتواند در هر سنی بروز کند، این مشکل در بسیاری از نوزادان و کودکان خردسال مشاهده میشود. در برخی موارد، آستیگماتیسم در کودکان بهطور طبیعی در طول زمان بهبود مییابد و از بین میرود؛ اما در برخی دیگر، اگر این مشکل بهموقع شناسایی نشود، میتواند تأثیرات منفی بر روند یادگیری و رشد کودک بگذارد.
از آنجا که کودکان قادر به بیان مشکلات بینایی خود نیستند، شناسایی مشکلات چشمی در آنها ممکن است دشوار باشد. به همین دلیل، توصیه میشود که از شش ماهگی کودک خود را به چشمپزشک ببرید تا از بروز مشکلات بینایی جلوگیری شود. این اقدام نه تنها به شناسایی زودهنگام آستیگماتیسم کمک کرده، بلکه از ایجاد مشکلات بزرگتر در آینده نیز پیشگیری میکند.
چه کسانی مستعد آستیگمات شدن هستند؟
آستیگمات چشم میتواند در هر سنی ایجاد شود، اما برخی افراد بیشتر در معرض ابتلا به آن قرار دارند. اگر در خانواده شما سابقه آستیگماتیسم یا سایر مشکلات چشمی مانند قوز قرنیه وجود دارد، احتمال ابتلا به این عارضه بیشتر است. همچنین، افرادی که دچار زخم یا نازک شدن قرنیه هستند، بیشتر مستعد آستیگماتیسم خواهند بود.
افراد مبتلا به نزدیکبینی یا دوربینی شدید نیز ممکن است دچار آستیگماتیسم شوند. علاوه بر این، کسانی که جراحیهای چشمی مانند جراحی آب مروارید را تجربه کردهاند، نیز ممکن است با این مشکل مواجه شوند. این بیماری در برخی موارد حتی در دوران کودکی نیز قابل مشاهده است، بنابراین مراقبت و معاینه چشم در کودکان بسیار اهمیت دارد تا از مشکلاتی مانند کبودی زیر چشم کودکان جلوگیری شود و یا درمان آن در مراحل اولیه انجام گیرد.
عوارض و خطرات آستیگماتیسم
در صورتی که آستیگماتیسم درمان نشود، میتواند عوارض جدیتری ایجاد کند. یکی از این عوارض تنبلی چشم یا “Amblyopia” است که در صورت عدم اصلاح آستیگمات در یک چشم، میتواند باعث ضعف دید در همان چشم شود. این حالت زمانی رخ میدهد که نور بهطور نامنظم در یک چشم متمرکز شود و آن چشم نتواند بهدرستی با چشم دیگر هماهنگ شود.
عدم درمان آستیگمات همچنین میتواند به سردردهای مکرر و خستگی چشم منجر شود. افراد مبتلا به آستیگمات معمولاً از درد چشم و احساس ناراحتی رنج میبرند. جراحی برای درمان آستیگمات ممکن است خطراتی نیز به همراه داشته باشد. از جمله عوارض احتمالی آن میتوان به خشکی چشم، حساسیت به نور و مشکلات دید در شب اشاره کرد که معمولاً موقتی هستند و پس از مدتی بهبود مییابند. با این حال، در برخی موارد نادر، ممکن است مشکلات جدیتری مانند از دست دادن بینایی یا بازگشت مشکلات بینایی پیش بیاید.
درمان چشم آستیگمات در افراد
در درمان آستیگماتیسم، روشهای مختلفی وجود دارد که بسته به شدت و نوع مشکل، پزشک ممکن است یکی از آنها را انتخاب کند. در صورتی که آستیگمات خفیف باشد، معمولا نیاز به درمان خاصی نیست و بیمار میتواند از عینک یا لنزهای تماسی استفاده کند. این روشها به اصلاح انحنای قرنیه یا عدسی کمک کرده و دید واضحتری فراهم میآورد.
یک روش پیشرفتهتر بهنام ارتوکراتولوژی وجود دارد که در آن از لنزهای خاصی برای اصلاح موقت انحنای قرنیه استفاده میشود. این لنزها هنگام خواب پوشیده میشوند و در طول روز فرد بدون نیاز به عینک میتواند دید واضحی داشته باشد. البته این تأثیر موقتی است و با قطع استفاده از لنزها، وضعیت بینایی به حالت اولیه بازمیگردد.
در موارد شدیدتر، جراحی انکساری ممکن است بهعنوان یک گزینه درمانی مطرح شود. در این روشها، از لیزر برای تغییر شکل قرنیه استفاده میشود. جراحیهایی مانند لیزیک چشم یا فوتورفرکتیو کراتکتومی میتوانند بهطور دائم مشکل آستیگمات را اصلاح کرده و به بیماران کمک کنند تا به وضوح دید خود دست یابند.
روش های جلوگیری از آستیگمات شدن چشم
بسیاری از افراد بهدنبال روشهایی برای پیشگیری از ابتلا به آستیگماتیسم هستند؛ اما متأسفانه تاکنون هیچ روش علمی و مؤثری برای جلوگیری از بروز این بیماری شناخته نشده است. در حقیقت، آستیگمات بهطور عمده از عوامل ارثی یا ساختار طبیعی چشم ناشی میشود و از آنجا که این مشکلات در بسیاری از موارد از بدو تولد وجود دارند، پیشگیری از آن عملاً غیرممکن است.
البته، مراقبت از سلامت چشم از دوران کودکی و پیگیری معاینات منظم چشم میتواند در تشخیص زودهنگام و درمان سریع آن مؤثر باشد که در نتیجه میتواند از ایجاد مشکلات شدیدتر جلوگیری کند. در شرایطی که آستیگمات بهصورت اکتسابی و بهدنبال آسیبهای چشم یا برخی بیماریها رخ دهد، توجه به درمانهای پزشکی و جلوگیری از آسیبهای بیشتر به چشم نیز اهمیت دارد. بهطور کلی، پیشگیری در این زمینه بیشتر به کنترل عوامل خطر و شناسایی زودهنگام مربوط میشود.
سخن پایانی
آستیگماتیسم یکی از اختلالات بینایی بوده که میتواند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی افراد داشته باشد. علائمی مانند تاری دید، سردرد و احساس خستگی چشم از نشانههای این عارضه است. درمانهای مختلفی شامل استفاده از عینک، لنزهای تماسی یا در موارد شدیدتر، جراحی، میتوانند به بهبود وضعیت فرد کمک کنند. با مشاوره و راهنمایی پرستار و پزشک متخصص، افراد میتوانند روشهای مؤثری برای کنترل و درمان این مشکل انتخاب کنند و از دید بهتر و راحتتری برخوردار شوند.
سوالات متداول
آیا در چشم آستیگمات همیشه باید عینک بزنیم؟
در صورتی که آستیگمات چشم کم باشد، ممکن است نیاز به عینک نباشد.
آیا آستیگماتیسم درمان می شود؟
آستیگماتیسم با استفاده از عینک، لنز یا جراحی قابل درمان است.
چطوری بفهمیم آستیگماتیسم داریم؟
با مراجعه به چشمپزشک و انجام آزمایشهایی مانند تست بینایی میتوان متوجه آستیگماتیسم شد.
آیا آستیگمات شدن چشم ها باعث معافیت سربازی پسران می شود؟
آستیگماتیسم معمولاً باعث معافیت سربازی نمیشود مگر شدت زیادی داشته باشد.