فشار خون در سالمندان؛ علائم و درمان ها

یکی از مشکلات اساسی که با افزایش سن نیز رابطه مستقیم دارد، فشارخون بالاست. این بیماری که به عنوان قاتل خاموش شناخته‌می‌شود، در افراد سالمند نیازمند بررسی و پیگیری‌های اساسی است. زیرا، فشارخون در سالمندان موجب بروز بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها و در نهایت مرگ افراد می‌شود.

از این رو، در ادامه مقاله به بررسی فشارخون و مسائل مرتبط با آن خواهیم پرداخت تا از طریق آگاهی از این بیماری بتوانید تا حد امکان از خطرات احتمالی جلوگیری نمایید. همچنین، داشتن پرستار سالمند باعث می‌شود تا فشارخون در سالمندان و عواقب آن به درستی و در بهترین زمان ممکن شناسایی و درمان شود.

فشارخون در سالمندان چیست؟

در حقیقت فشارخون، نیرویی است که قلب برای پمپاژ خون به سرتاسر بدن به دیواره رگ‌ها وارد می‌کند. در برخی شرایط، به دلیل باریک شدن دیواره رگ‌ها، هنگامی که قلب با فشار خون را به داخل رگ‌‌ها منتقل می‌کند، فشار بیش از اندازه افزایش پیدا کرده و سبب می‌شود تا فشار خون افراد بالا رود. در مقابل در برخی موقعیت‌ها، عملکرد قلب دچار اختلال می‌شود و به اصطلاح ضعیف عمل می‌کند. این شرایط سبب می‌شود تا پمپاژ خون به داخل رگ‌ها ضعیف باشد و فشارخون در افراد کاهش یابد.

فشارخون به عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های دوران سالمندی شناخته می‌شود. در واقع، فشارخون در سالمندان عوارض و عواقب مختلفی را به دنبال دارد. به عنوان مثال افزایش فشارخون، احتمال سکته مغزی را در سالمندان به شدت افزایش می‌دهد. همچنین، کاهش فشارخون سبب می‌شود تا خستگی و ضعف در سالمندان بروز یابد.

به طور معمول بیماری فشارخون، بدون علائم بروز پبدا می‌کند و به همین دلیل از این بیماری به عنوان قاتل خاموش یاد می‌شود. باتوجه به اهمیت این موضوع، کنترل و پیشگیری فشارخون برای سالمندان یکی از ضرورت‌ها بشمار می‌رود و لازم است تا فشارخون به صورت روزانه بررسی شود. موثر ترین عامل در تنظیم فشار خون، تغذیه مناسب کاهش فشار خون است.

علت بالا رفتن فشارخون در سالمندان

برخی از عوامل و شرایط وجود دارند که باعث می‌شوند فشارخون در افراد مسن تشدید شود:

استرس:

در واقع استرس، با افزایش ترشح هورمون‌هایی همچون کورتیزول و آدرنالین، موجب می‌شود تا ضربان قلب تندتر و رگ‌ها باریک‌تر شوند. این عوامل سبب افزایش فشارخون در سالمندان می‌شود.

سیگار کشیدن:

مصرف سیگار باعث می‌شود نیکوتین به داخل جریان خون وارد شده و با استفاده از مکانیزم‌هایی، ضربان قلب را افزایش دهد. همچنین، سیگار سبب می‌شود تا عروق تنگ شوند. این موارد باعث افزایش فشارخون می‌شوند.

اضافه وزن:

اضافه وزن به طرق مختلفی موجب افزایش فشارخون می‌شود. اما، یکی از رایج‌ترین علل تأثیرگذار بر فشارخون هنگام اضافه وزن، افزایش عملکرد قلب برای پمپاژ خون به سراسر بدن است.

مصرف قهوه:

به طور کلی، مواد کافیین‌دار همچون قهوه محرکی برای سیستم عصبی بشمار می‌روند. این فرایند، سبب می‌شود تا ضربان قلب افزایش یابد و دیواره عروق منقض شوند. تمامی این عوامل، موجب می‌شوند تا فشارخون بالا رود.

کمبود خواب:

بر طبق مطالعات انجام شده، یکی دیگر از عوامل مؤثر بر فشارخون، کمبود خواب در این افراد است. در واقع، خواب ناکافی باعث بروز سلسله‌ای از اتفاقات می‌شود که می‌تواند سبب افزایش سدیم، سفتی شریانی و افزایش برون ده قلبی شود. به دنبال این رویداد‌ها فشارخون نیز افزایش می‌یابد.

سایر علل مرتبط با افزایش فشارخون در سالمندان، عبارت است از:

• عدم فعالیت جسمانی
• برخی نژاد‌ها مثل نژاد آفریقایی
• سابقه خانوادگی
• سن بالای ۶۵ سال
• مصرف بیش از حد نمک
• وجود برخی بیماری‌های مزمن همچون دیابت، بیماری‌های کلیوی و یا کلسترول بالا

به نقل از aging national council on :

سایر علل احتمالی فشار خون عبارتند از شرایط پزشکی مانند بیماری مزمن کلیه و حتی برخی داروها (مانند برخی از کورتیکواستروئیدها). عوامل خطر دیگر عبارتند از ژنتیک و استرس. با این حال، اغلب، هیچ علت واحدی برای فشار خون بالا یافت نمی شود. پرفشاری خون بدون علت مشخص، فشار خون ضروری نامیده می شود.

علت افت فشارخون در سالمندان

علت افت فشارخون در سالمندان متفاوت است و بسته به شرایط مختلف تغییر می‌کند. شناخت علل مرتبط به افت فشارخون، باعث می‌شود تا از بروز خطرات احتمالی و آسیب‌های ناشی از آن‌ها، تا حد زیادی جلوگیری شود. برخی از شایع‌ترین علل افت فشارخون در افراد سالمند به شرح زیر است:

شرایط فیزیولوژی:

یکی از رایج‌ترین عللی که موجب افت فشارخون در سالمندان می‌شود، تغییرات فیزیولوژی است که با گذشت زمان و افزایش سن در این افراد رخ می‌دهد. به عنوان مثال به دلیل عواملی همچون کاهش حجم خون، کاهش توانایی قلب در پمپاژ خون و ایجاد تغییرات در عروق، افراد سالمند مستعد افت فشار خون می‌شوند. علاوه براین، تغییر سیستم عصبی که فشارخون را تنظیم می‌کنند نیز موجب می‌شود تا فشارخون در افراد سالمند، کاهش یابد.

مصرف دارو:

یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در افت فشارخون، مصرف داروست. در واقع  استفاده از دارو‌های مختلف در دوران سالمندی برای شرایطی نظیر بیماری‌های قلبی، مشکلات روحی و روانی و یا افزایش فشارخون، موجب می‌شود تا فشارخون کاهش یابد. این مسأله، زمانی از اهمیت بالاتری برخوردار است که افراد سالمند از چندین دارو استفاده نمایند. این شرایط سبب می‌شود تا در برخی مواقع، تداخلات دارویی اتفاق افتد و به دنبال آن افت فشار خون بروز یابد.

شرایط پزشکی:

شرایط پزشکی مختلفی نیز وجود دارند که بر افت فشارخون در سالمندان تأثیرگذار خواهند بود. بیماری‌هایی نظیر پارکینسون و یا دیابت از جمله این شرایط هستند. این بیماری‌ها با تأثیر بر سیستم عصبی موجب می‌شوند تا تنظیم فشارخون با اختلال مواجه شود.

علاوه براین، کمبود مایعات بدن به خصوص آب و مواد مغذی همچون ویتأمین B12 و فولات، از جمله عوامل پزشکی تأثیرگذار بر فشارخون هستند.

سبک زندگی:

سبک زندگی نیز به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر افت فشارخون شناخته‌می‌شود. عواملی مانند فعالیت کم، سوء تغذیه و یا کم‌خوری از جمله مواردی هستند که با کاهش حجم خون موجب افت فشارخون می‌شوند. از سوی دیگر، برخی شرایط مثل استرس و یا اضطراب به صورت غیر مستقیم بر مشکلات فشارخون و افت آن تأثیرگذار هستند.

علائم فشارخون در سالمند

همانطور که کمی قبل‌تر اشاره شد، فشارخون در سالمندان به طور معمول فاقد علائم است. اما ممکن است در برخی شرایط علائمی همچون سردرد مکرر، سرگیجه، خون دماغ و یا تنگی نفس در سالمند، در صورت بالا بودن فشارخون اتفاق افتد. برخی علائم دیگر که به ندرت هنگام فشارخون بالا در افراد سالمند بروز پیدا می‌کند، عبارت است از:

• ایجاد تاری در دید و یا سایر اختلالات بینایی که خود نشان دهنده هشدار جدی برای سلامتی افراد است. به عبارتی ممکن است این علائم نشانگر بروز سکته‌های قلبی و یا مغزی در افراد باشند.
• ایجاد سردرد‌های شدید ضربان‌دار که سریع بوجود می‌آیند.
• سرگیجه‌های شدید، به گونه‌ای که افراد احساس می‌کنند اتاق در حال چرخش به دور سر آن‌هاست.
• حالت تهوع و یا استفراغ
• از دست‌دادن اشتها

در صورتیکه فشارخون بالا تشخیص داده‌نشود و بیش‌از اندازه افزایش یابد، ممکن است باعث بروز آسیب به اندام‌ها شود. در این حالت علائم زیر برای فشارخون بالا وجود خواهد داشت:

• درد در ناحیه قفسه سینه
• اضطراب
• ضربان قلب نامنظم
• کاهش هوشیاری
• تنگی نفس
• غش

همچنین، ممکن است سالمندان با افت فشارخون مواجه شوند و در ابتدا تشخیص درستی از این بیماری انجام نشود. اما، به طور کلی علائم احتمالی افت فشارخون در سالمندان به صورت زیر است:

• احساس ضعف و خستگی
• حالت تهوع
• سرگیجه
• عدم تمرکز کافی
• غش
• سردی در دست و پا
• رنگ پریدگی
• تاری دید
• افسردگی

روش خواندن اندازه‌گیری فشارخون

فشارخون  به صورت دسته‌های زیر طبقه‌بندی می‌شود:

• فشارخون طبیعی که میزان حداکثری آن کمتر از ۱۲۰ و میزان حداقلی آن کمتر از ۸۰ میلی‌متر جیوه است.
• فشارخون بالا که میزان حداکثری آن بین ۱۲۰ تا ۱۲۹ و میزان حداقلی آن کمتر از ۸۰ است.
• فشارخون بالا مرحله یک که که میزان حداکثری آن بین ۱۳۰ تا ۱۳۹ و میزان حداقلی ان بین ۸۰ تا ۸۹ است.
• فشارخون بالا مرحله دو که میزان حداکثری بالاتر از ۱۴۰ و میزان حداقلی آن بالاتر از ۹۰ است.
• فشارخون بحرانی که میزان حداکثری آن بالاتر از ۱۸۰ و میزان حداقلی آن بالاتر از ۱۲۰ است.

در واقع منظور از حداکثری و حداقلی در عبارات بالا، فشار سیستولیک و فشار دیاستولیک است. دو دسته اول، به طور طبیعی خطری را برای سلامتی افراد بوجود نمی‌آورد. اما، دو دسته بعدی، نشانگر وجود بیماری بوده و نیازمند پیگیری و درمان است. در نهایت، اگر افراد دارای فشارخون دسته آخر باشند، مشکلی جدی محسوب می‌شود که نیازمند مراجعه به پزشک در اسرع وقت خواهند بود.

به منظور اندازه‌گیری فشار خون، می‌توانید به صورت زیر عمل نمایید:

انواع فشار خون در سالمندان

فشارخون در سالمندان به دو دسته طبقه‌بندی می‌شود که به صورت زیر است:

فشارخون اولیه و یا ضروری:

در بسیاری از افراد بروز فشارخون با علل نامعلوم است و اطلاعات دقیق از آن وجود ندارد. این نوع از فشارخون به طور کلی با گذر زمان و طی سال‌ها در افراد رخ می‌دهد.

فشارخون ثانویه:

نوع دیگری از فشار خون وجود دارد که به طور ناگهانی رخ می‌دهد. در این نوع از فشارخون نسبت به فشارخون اولیه، تغییرات بیشتری صورت می‌گیرد. برخی شرایط وجود دارند که سبب می‌شوند تا نوع ثانویه فشارخون تشدید شود:

• وجود مشکلات کلیوی
• وجود تومور در غده آدرنال
• وجود برخی نقایص مادرزادی در رگ‌های خونی
• مصرف دارو‌های غیرقانونی همچون کدئین و آمفتامین
• مصرف برخی دارو‌ها نظیر دارو‌های سرماخوردگی، ضدبارداری، مسکن‌ها و…

درمان فشارخون در سالمندان

برای درمان فشارخون در سالمندان، افراد می‌توانند نکات زیر را رعایت نمایند:

کاهش مصرف سدیم:
سدیم بیشتر در غذاهای شور موجود است. این ماده، تأثیر زیادی بر افزایش فشارخون به خصوص در دوران سالمندی دارد. زیرا، سدیم از طریق نگهداری آب و مایعات بدن، باعث می‌شود تا فشارخون بالا رود.

به همین دلیل، یکی از راهکار‌های اساسی جهت کنترل فشارخون در افراد سالمند، کنترل مصرف سدیم است. برای این منظور لازم است تا از مصرف تنقلات شور نظیر چیپس، پفک و… خودداری نمایید و تا حد امکان میزان مصرفی سدیم روزانه، بیش از ۱۵۰۰ گرم نباشد.

همچنین، لازم است تا از مصرف غذا‌های فراوری شده و میان‌وعده‌های شور بپرهیزید. یکی دیگر از راه‌های کاهش مصرف روزانه سدیم این است که از افزودن نمک به غذا به صورت آزادانه دوری نمایید و نمکدان را بر سر سفره غذا خود قرار ندهید.

افزایش مصرف پتاسیم:
یکی از موادی که اثرات مضر سدیم را کاهش می‌دهد، استفاده از پتاسیم است. بنابراین، می‌توانید با مصرف غذا‌های غنی از پتاسیم همچون شیر‌های کم‌چرب و یا بدون چربی، آب نارگیل، میوه‌جات و… تا حد خوبی فشارخون را کاهش دهید.

کاهش میزان وزن:
یکی از مهم‌ترین دلایلی که سبب می‌شود تا افراد بیشتر در معرض ابتلا به فشارخون باشند، اضافه وزن است. در حقیقت وزن بالا، باعث می‌شود تا قلب  انرژی بیشتری را مصرف نماید تا خون به سرتاسر بدن پمپاژ شود. از این رو، دستیابی به وزنی متعادل سبب می‌شود تا حد زیادی فشارخون در افراد کنترل شود.

از سوی دیگر، با کاهش وزن علاوه بر کاهش فشارخون بسیاری از مشکلات جسمانی نظیر دیابت، آرتروز، کلسترول بالا و… نیز قابل درمان خواهند بود. برای این منظور، شما می‌توانید از رژیم غذایی سالم استفاده کنید و در کنار آن به صورت روزانه ۲۰ الی ۳۰ دقیقه ورزش نمایید. این عوامل، نتیجه فوق‌العاده‌ای را بر کنترل فشارخون در سالمندان می‌گذارند.

کاهش استرس:
هنگامی که افراد دچار استرس زیاد می‌شوند، فشارخون در آن‌ها به صورت موقتی بالا خواهد رفت. اما، اگر این استرس در مدت طولانی ادامه‌دار شود، احتمال دارد تا فشارخون خون بالا به حالت مزمن در آید و باعث بروزمشکلات زیادی شود.

به همین دلیل، به افراد سالمند که از استرس زیادی برخوردار هستند، توصیه می‌شود تا با استفاده از روش‌های آرام‌سازی این شرایط را بهبود ببخشند تا از این بیماری در‌امان باشند.

مصرف دارو‌های ضد فشارخون:
از جمله راهکار‌های دیگر که پزشکان برای درمان فشارخون بالا در سالمندان، مورد استفاده قرار می‌دهند، مصرف داروست. انواع مختلفی از دارو‌ها برای کاهش فشار خون وجود دارد که هریک با مکانیزم خاص خود منجر به کاهش فشارخون می‌شوند.

به طور معمول، استفاده از دو یا چند دارو برای کنترل فشارخون در افراد سالمند بیشتر تاثرگذار خواهد بود. برخی از دارو‌های رایج برای درمان فشارخون بالا به شرح زیر است:

دیورتیک‌ها:
این دسته داروها به عنوان قرص‌های آب نیز شناخته‌می‌شوند. در واقع، دیورتیک‌ها با دفع مایعات و یا آب اضافی بدن، حجم خون را کاهش می‌دهند. به دنبال این فرایند، فشارخون نیز کاهش می‌یابد.

بتابلاکر‌ها:
دسته دیگر دارو‌های ضد فشارخون، بتا بلاکر‌ها هستند. این دارو‌ها، باعث می‌شوند تا ضربان قلب کند شود و نیروی کمتری برای پمپاژ خون لازم باشد. این مکانیزم فشارخون را کم می‌کند.

مهارکننده‌های آنزیم سازنده آنژیوتانسین:
آنژیوتانسین نوعی هورمون است که موجب می‌شود رگ‌های خونی تنگ شوند و فشارخون افزایش یابد. این دسته دارویی، از ساخت هورمون آنژیوتانسین جلوگیری می‌کنند و سبب کاهش فشارخون در سالمندان می‌شوند.

مسدود کنننده گیرنده آنژیوتانسین:
یکی دیگر از دارو‌های فشارخون که با جلوگیری از کار هورمون آنژیوتاسین موجب کاهش فشارخون می‌شود، مسدود‌کننده‌های گیرنده آنژیوتانسین نام دارند.

مسدود‌کننده کانال کلسیم:
این دسته دارویی، از ورود کلسیم به داخل سلول‌های عضلانی قلب و رگ‌های خونی جلوگیری می‌کنند. این فرایند سبب می‌شود تا رگ‌ها شل شوند و در پی آن فشارخون کاهش یابد.

آلفا بلاکر:
آلفا بلاکر‌ها، عضلات دیواره ر‌گ‌های خونی را شل می‌کنند و از این طریق باعث می‌شوند تا جریان خون به راحتی در رگ‌ها اتفاق افتد.

سایر روش‌های درمان:
سایر روش‌های درمانی به منظور کاهش فشارخون در سالمندان، شامل موارد زیر است:

• تا حد امکان از کشیدن سیگار خودداری نمایید. زیرا، سیگار، خود عاملی برای ایجاد آسیب به عروق و درنتجیه بروز فشارخون است.
• مصرف آب سالم را در طول روز افزایش دهید.
• مصرف قند‌ها و شکر و غذا‌های حاوی این مواد را تا حد زیادی کاهش دهید.
• در هنگام غذا، با آرامش و به دور از استرس و نگرانی، لقمه‌ها را بجوید.
• از مصرف غذا‌های بسیار گرم و یا بسیار سرد خودداری نمایید.
• مصرف ماهی و گوشت سفید را در طول هفته افزایش دهید.
• استراحت کافی و مناسب داشته‌باشید.

عوارض فشارخون بالا در افراد سالمند

در صورتی که فشارخون به درستی و در زمان مناسب تشخیص داده‌نشود، می‌تواند عوارض خطرناکی را برای افراد سالمند بوجود آورد. به عنوان مثال، بزرگ شدن قلب که احتمال دارد سبب ایجاد نارسایی در قلب شود، از جمله عوارض ناشی از فشارخون در سالمندان بشمار می‌رود.

همچنین، ممکن است برجستگی‌هایی در داخل رگ‌های خونی با نام آئوریسم ایجاد شود. این آئوریسم‌ها، معمولاً در شریان‌های اصلی قلب مانند آئورت، شریان‌های مغز، پا و روده‌ها دیده می‌شوند. از سوی دیگر، در اثر فشارخون، احتمال دارد رگ‌های خونی داخل کلیه‌ها باریک شوند و در پی آن، نارسایی کلیه رخ دهد.

یکی دیگر از عوارض فشارخون، سخت شدن عروق موجود در قلب، مغز و کلیه‌هاست که سبب سکته قلبی، سکته مغزی و یا نارسایی کلیه می‌شوند. علاوه براین، در اثر فشارخون، رگ‌های خونی موجود در چشم می‌ترکند و در بینایی اختلال ایجاد می‌کنند.

سخن پایانی

با توجه به مطالبی که ارائه شد، آگاهی از فشارخون در سالمندان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. از آنجایی که این بیماری در اکثر موارد بدون علامت و نشانه پدید می‌آید، لازم است تا افراد نسبت به چکاپ‌های سالانه و یا ماهیانه اقدام نمایند.

همچنین، در صورت وجود این بیماری، لازم است تا برخی نکات رعایت شود تا از خطرات و آسیب‌های احتمالی در آینده ممانعت به عمل آید. به هرحال  این بیماری یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که در افراد سالمند مشاهده می‌شود و نیازمند پیگیری‌های مداوم و در عین حال در زمان مناسب است.

سوالات متداول

اولین نشانه فشارخون چیست؟

به طور کلی، بیماری فشارخون در بدون هیچ‌گونه علامتی بروز پیدا می‌کند و این خود عامل خطر برای افراد به خصوص سالمندان محسوب می‌شود.

آیا راه درمانی برای فشارخون وجود دارد؟

بله. این بیماری از طریق اجرای اقداماتی قابل درمان و حتی قابل پیشگیری است. تنها نیاز است تا افراد اقدامات مربوطه را جدی بگیرند و به آن‌ها عمل نمایند.

آیا فشارخون بالا برای افراد سالمند خطرناک است؟

در اکثر موارد، وجود فشارخون بالا عواقب سنگین و جبران ناپذیری را برای افراد بوجود می‌اورد. اما،  برخی شرایط مانند هیجان و یا استرس شدید، باعث می‌شود تا فشارخون به صورت موقتی افزایش یابد و جای نگرانی نخواهد بود.

استفاده از دارو‌های ضد فشارخون بدون تجویز پزشک امکان‌پذیر است؟

به هیچ عنوان افراد نباید خودسرانه اقدام به مصرف دارو کنند. از این رو، ضروری است در صورت بروز فشارخون در سالمندان، برای نتیجه‌گیری نهایی به پزشک متخصص مراجعه نمایید.

آیا فشارخون منجر به روز سکته در افراد سالمند می‌شود؟

بله. در برخی موارد، فشارخون به حدی بالا می‌رود که سبب بروز سکته قلبی و یا سکته مغزی در افراد می‌شود.