پرش یا نبض پلک چشم (که در پزشکی به آن میوکیمیا یا blepharospasm هم گفته می‌شود) یکی از شکایات شایع چشم‌پزشکی است که به ندرت نشانه ای از یک بیماری جدی است و اغلب خود به خود از بین می روند، اما اگر پرش بیش از 2 هفته طول بکشد، باید بررسی شود. این حالت معمولاً به صورت انقباض‌های کوتاه، تند و غیرارادی در پلک ظاهر می‌شود و ممکن است چند ثانیه تا چند دقیقه ادامه داشته باشد.
نخستین پرسشی که برای بیشتر افراد پیش می‌آید این است: علت پرش پلک چشم چیست؟ پاسخ ساده این است که در بیشتر مواقع پرش پلک بی‌خطر است و به دلیل عواملی مثل خستگی، استرس، مصرف زیاد کافئین یا خشکی چشم رخ می‌دهد و معمولاً بدون نیاز به درمان خاص برطرف می‌شود.
با این حال، برخی مواقع پرش مکرر یا طولانی‌مدت پلک می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر مانند کمبود ویتامین‌ها، بیماری‌های عصبی یا اختلالات چشمی باشد.
انواع پریدن پلک چشم
پرش پلک در زبان علمی به شکل‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شود. گاهی فرد فقط احساس لرزش خفیف در پلک دارد و گاهی اسپاسم آن‌قدر شدید است که چشم به طور کامل بسته می‌شود. در مواردی مثل تیک عصبی در کودکان شناخت این تفاوت‌ها برای درک علل و انتخاب روش درمان اهمیت دارد.
میوکیمیا (Myokymia)
میوکیمیا شایع‌ترین نوع پریدن پلک است که به صورت لرزش خفیف و موقت پلک بالا یا پایین ظاهر می‌شود. این حالت بیشتر در اثر خستگی چشم یا مصرف بیش از حد کافئین رخ می‌دهد و معمولاً ظرف چند روز خودبه‌خود رفع می‌شود.
بلفارواسپاسم (Blepharospasm)
این نوع پرش شدیدتر است و شامل اسپاسم مکرر و غیرقابل کنترل پلک‌ها می‌شود. در برخی بیماران، حتی باعث بسته شدن کامل چشم می‌گردد. بلفارواسپاسم معمولاً مزمن است و گاهی نیاز به درمان دارویی یا تزریق بوتاکس دارد.
اسپاسم همی‌فاسیال (Hemifacial spasm)
این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که علاوه بر پلک، ماهیچه‌های دیگر صورت هم دچار انقباض می‌شوند. علت اصلی آن معمولاً تحریک یا فشار بر عصب صورت است. این حالت نسبت به میوکیمیا یا بلفارواسپاسم کمتر شایع است.
درسایت clevelandclinic انواع پرش و اسپاسم مقایسه شده اند:
| نوع پرش | کدام قسمت را درگیر می‌کند؟ | شکل ظاهری پرش |
|---|---|---|
| فاسیکولیشن (Fasciculations) |
ماهیچه‌های صورت، به‌ویژه اطراف چشم و پلک‌ها | کوچک، سریع و اغلب برای دیگران قابل مشاهده نیست |
| میوکیمیا (Myokymia) |
معمولاً پلک‌ها (بیشتر پلک پایین)، گاهی سایر عضلات صورت | کوچک، آرام و مداوم؛ شبیه موج یا لرزش روی آب |
| بلفارواسپاسم (Blepharospasm) |
فقط پلک‌ها (ممکن است یک یا هر دو پلک را درگیر کند) | شدید؛ باعث پلک‌زدن یا حتی بسته شدن کامل چشم می‌شود و ممکن است چند دقیقه تا یک ساعت ادامه یابد |
| اسپاسم همی‌فاسیال (Hemifacial spasm) |
یک چشم و عضلات دیگر همان سمت صورت | یک‌طرفه؛ نیمه‌ای از صورت درگیر می‌شود و معمولاً همزمان با دیگر عضلات همان سمت |
| نیستاگموس (Nystagmus) |
چشم‌ها (یک یا هر دو) | حرکت‌های غیرارادی چشم؛ می‌تواند سریع یا آهسته باشد و به سمت بالا-پایین، چپ-راست یا دورانی حرکت کند |
علائم و نشانه‌های پرش پلک (نبض زدن پلک / پلک‌زدن غیرارادی)
پرش پلک همیشه با یک الگوی مشابه بروز نمی‌کند. شدت و مدت‌زمان انقباض‌ها، و همچنین علائم همراه، در افراد مختلف متفاوت است. شناخت علائم کمک می‌کند بتوانید بین حالت بی‌خطر و مواردی که نیاز به پیگیری پزشکی دارند تفاوت بگذارید.
- لرزش یا نبض خفیف: بیشتر افراد فقط احساس نبض یا تکان‌های کوچک در پلک دارند که چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد.
- حساسیت به نور: در برخی بیماران، پرش پلک همراه با حساسیت به نور یا اشک‌ریزش است.
- تاری دید موقت: اسپاسم‌های مکرر ممکن است باعث تاری دید ناگهانی و کوتاه‌مدت یا احساس فشار در اطراف چشم شوند.
- درد یا سنگینی پلک: در موارد مزمن، انقباض مداوم باعث احساس سنگینی یا حتی درد در ناحیه پلک می‌شود.
علت پرش پلک چشم چیست؟ دلایل نبض زدن چشم
علت پریدن پلک می‌تواند ساده و بی‌خطر یا پیچیده و مرتبط با بیماری‌های زمینه‌ای باشد. عوامل مختلفی در ایجاد این حالت نقش دارند که در ادامه بررسی می‌کنیم.
عوامل عمومی و موقتی پرش پلک
- خستگی چشم: استفاده طولانی‌مدت از صفحه‌نمایش‌ها یا مطالعه زیاد.
- کم‌خوابی: بی‌خوابی یا خواب ناکافی یکی از دلایل اصلی است.
- استرس و اضطراب: فشارهای روحی می‌توانند باعث تحریک عصب‌های پلک شوند.
- مصرف کافئین و الکل: نوشیدنی‌های انرژی‌زا، قهوه و الکل انقباض عضلات را تشدید می‌کنند.
خشکی چشم
خشکی چشم ناشی از کار طولانی‌مدت با کامپیوتر یا استفاده از لنز تماسی باعث تحریک پلک و پرش مکرر می‌شود.
کمبودهای تغذیه‌ای
کمبود منیزیم: بر تعادل عضلانی اثر می‌گذارد.
کمبود ویتامین B۱۲: با ضعف عصبی و اسپاسم پلک مرتبط است.
بیماری‌ها و اختلالات عصبی
- پارکینسون و ام‌اس
- دیستونی
- سندرم تورت
علت نبض زدن پلک بالای چشم چپ
یکی از پرسش‌های رایج این است که آیا پریدن پلک چشم چپ علت خاصی دارد یا با باورهای سنتی و خرافات مرتبط است.
- باورهای عمومی: در فرهنگ عامه گاهی پرش پلک چپ به معنای نشانه‌ای مثبت یا منفی تلقی می‌شود. اما هیچ پشتوانه علمی برای این باورها وجود ندارد.
- دلایل علمی: از نظر پزشکی، تفاوتی بین پرش پلک چپ و راست وجود ندارد. علت‌ها همان عواملی هستند که پیش‌تر ذکر شد: خستگی، استرس، خشکی چشم و کمبود ویتامین‌ها.
علت پریدن پلک چشم راست چیست؟
مانند چشم چپ، درباره چشم راست و دلیل پریدن پلک چشم راست هم باورهای مختلفی وجود دارد.
- باورهای سنتی: برخی افراد پرش پلک راست را به رخدادهای خوب یا بد نسبت می‌دهند.
- واقعیت علمی: از نظر پزشکی، سمت راست یا چپ هیچ تفاوتی ندارد و علت‌ها یکسان هستند. در هر دو حالت باید به علل اصلی مثل خستگی، استرس و خشکی چشم توجه کرد.
راه‌های تشخیص علت پرش پلک چشم
تشخیص درست پرش پلک اهمیت زیادی دارد، چون برخی مواقع می‌تواند نشانه یک بیماری جدی‌تر باشد.
- شرح حال پزشکی: پزشک از بیمار درباره شروع، دفعات و شدت پرش سؤال می‌کند.
- معاینه چشم: وضعیت پلک، قرنیه و خشکی چشم بررسی می‌شود.
- آزمایش‌های تکمیلی: در صورت لزوم، MRI یا نوار عصبی برای بررسی اختلالات عصبی انجام می‌شود.
درمان پرش پلک چشم چیست؟
خوشبختانه بیشتر موارد پرش پلک بدون درمان خاصی برطرف می‌شوند، اما در صورت تداوم راهکارهای مختلفی وجود دارد. درمان به دو بخش کلی خانگی و پزشکی تقسیم می‌شود.
درمان‌های خانگی پرش پلک
- خواب کافی و منظم: داشتن ۷ تا ۸ ساعت خواب باکیفیت در شب نقش مهمی در کاهش اسپاسم دارد. کم‌خوابی باعث تحریک عصب‌های پلک می‌شود.
- مدیریت استرس: روش‌هایی مثل یوگا، مدیتیشن یا تمرین‌های تنفسی می‌توانند میزان استرس را کاهش دهند و از شدت پرش پلک کم کنند.
- کمپرس گرم: قراردادن یک حوله گرم روی چشم چند دقیقه در روز باعث شل شدن عضلات پلک می‌شود.
- کاهش مصرف کافئین: محدود کردن قهوه، چای و نوشیدنی‌های انرژی‌زا به بهبود وضعیت کمک می‌کند.
- استفاده از قطره اشک مصنوعی: خشکی چشم یکی از عوامل مهم پرش پلک است و با مرطوب کردن چشم می‌توان آن را کنترل کرد.
درمان دارویی پرش پلک
- داروهای ضد اسپاسم: در موارد متوسط، باتشخیص علت نبض زدن پلک بالای چشم راست و چپ، پزشک ممکن است داروهای خوراکی ضد اسپاسم یا شل‌کننده عضلانی تجویز کند.
- داروهای ضد اضطراب: اگر استرس عامل اصلی باشد، داروهای آرام‌بخش سبک در کوتاه‌مدت تجویز می‌شوند.
- قطره‌های تجویزی: در صورت وجود التهاب یا بلفاریت، قطره‌های آنتی‌بیوتیک یا ضدالتهاب به کار می‌روند.
تزریق بوتاکس
تزریق سم بوتولینوم (بوتاکس) یکی از درمان‌های موثر برای بلفارواسپاسم است. بوتاکس با فلج موقت عضلات اطراف چشم، از اسپاسم جلوگیری می‌کند. اثر آن معمولاً ۳ تا ۴ ماه باقی می‌ماند و نیاز به تکرار دارد.
جراحی
در موارد بسیار شدید و مقاوم به درمان، جراحی به نام میومکتومی انجام می‌شود که در آن بخشی از عضلات پلک برداشته می‌شود تا اسپاسم متوقف شود. این روش آخرین گزینه درمانی است و به ندرت مورد نیاز قرار می‌گیرد.
درمان‌های مکمل
برخی بیماران از روش‌های مکمل مثل ماساژ ملایم اطراف چشم، طب سوزنی یا مصرف مکمل‌های منیزیم و ویتامین B۱۲ سود می‌برند. البته باید این روش‌ها تحت نظر پزشک انجام شود.
چگونه از پریدن پلک چشم جلوگیری کنیم؟
پیشگیری بهترین روش برای کنترل پرش پلک است، به‌ویژه زمانی که علت آن سبک زندگی باشد.
- خواب کافی و منظم
- اجتناب از خستگی چشم با استراحت‌های منظم هنگام کار با کامپیوتر
- کاهش مصرف کافئین و الکل
- تغذیه متعادل و مصرف ویتامین‌ها و مواد معدنی
- مدیریت استرس با مدیتیشن یا ورزش
- استفاده از عینک مناسب برای کار طولانی‌مدت با مانیتور
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
پرش پلک چشم در بیشتر مواقع بی‌خطر و گذراست و نیاز به نگرانی ندارد. با این حال، اگر این حالت بیش از یک هفته ادامه یابد، همراه با بسته شدن کامل پلک‌ها باشد، یا با علائمی مثل درد شدید، تاری دید، افتادگی پلک یا اسپاسم در نیمه صورت همراه شود، باید حتماً به چشم‌پزشک یا متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. تغییر سبک زندگی، کاهش استرس و استفاده از روش‌های ساده خانگی در اکثر افراد کافی است. اما در صورت مزمن شدن یا شدت زیاد، درمان‌هایی مثل دارو، بوتاکس یا حتی جراحی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کمک کند.
سوالات متداول
