پتاسیم خون چیست و چگونه مدیریت می‌شود؟

پتاسیم خون یک الکترولیت حیاتی است که نقش کلیدی در عملکرد سلول‌ها، اعصاب و عضلات دارد. این ماده معدنی از طریق غذا وارد بدن می‌شود و کلیه‌ها سطح آن را تنظیم می‌کنند. سطح نرمال پتاسیم خون بین 3.5 تا 5.0 میلی‌اکی‌والان در لیتر (mEq/L) است. پتاسیم بالا (هایپرکالمی) می‌تواند خطرناک باشد و نیاز به مدیریت با رژیم غذایی، درمان‌های خانگی یا دارو دارد. اطلاع از  جنبه‌های مختلف پتاسیم خون، از جمله علل، عوارض، رژیم غذایی و درمان‌ها برای افرادی که در جایگاه پرستار بیمار یا مراقب خانوادگی بیمار فعالیت می کنند بسیار حائز اهمیت است.

پتاسیم خون چیست؟

پتاسیم یک ماده معدنی و کاتیون اصلی داخل سلولی است که در تنظیم تعادل مایعات، انتقال سیگنال‌های عصبی و انقباض عضلانی نقش دارد. حدود ۹۸ درصد پتاسیم در سلول‌ها ذخیره می‌شود و ۲ درصد آن در خون است. منابع غذایی آن شامل موز، سیب‌زمینی، اسفناج و لوبیا هستند و مصرف روزانه توصیه‌شده حدود ۴۷۰۰ میلی‌گرم برای بزرگسالان است. کلیه‌ها با دفع پتاسیم اضافی، سطح آن را تنظیم می‌کنند و هورمون آلدوسترون در این فرآیند دخیل است. اختلالات پتاسیم می‌توانند به مشکلات قلبی، عضلانی و عصبی منجر شوند. آزمایش خون برای بررسی سطح پتاسیم بخشی از چک‌آپ‌های معمول است.

در سایت my.clevelandclinic می‌خوانیم:

شما پتاسیم را از طریق غذاها و نوشیدنی‌هایی که مصرف می‌کنید دریافت می‌کنید. به طور معمول، کلیه‌های شما پتاسیم اضافی را دفع می‌کنند که از طریق ادرار از بدن شما خارج می‌شود. اما اگر پتاسیم زیادی در بدن خود داشته باشید، ممکن است کلیه‌های شما قادر به دفع تمام آن نباشند و در خون شما تجمع یابد. پتاسیم زیاد در خون می‌تواند به قلب شما آسیب برساند، باعث تپش قلب شود و حتی باعث حمله قلبی شود. شما همیشه نمی‌توانید تشخیص دهید که چه زمانی سطح پتاسیم شما بالا است.

میزان نرمال پتاسیم خون

سطح نرمال پتاسیم خون در بزرگسالان 3.5 تا 5.0 mEq/L است. در کودکان، این محدوده بین 3.4 تا 4.7 mEq/L و در نوزادان تا 5.5 mEq/L متغیر است. سطوح زیر 3.5 mEq/L (هیپوکالمی) یا بالای 5.0 mEq/L (هایپرکالمی) غیرطبیعی هستند و نیاز به بررسی دارند. عوامل مانند بیماری‌های کلیوی، داروها یا دهیدراتاسیون می‌توانند این تعادل را به هم بزنند. آزمایش ناشتا برای دقت بیشتر توصیه می‌شود.

علل پتاسیم بالا و عوارض آن

علت بالا بودن پتاسیم خون و عوارض آن را می توان در این عنوان ها جست و جو کرد:

پتاسیم بالا نشانه چیست؟

هایپرکالمی می‌تواند نشانه نارسایی کلیوی، دیابت کنترل‌نشده، بیماری آدیسون یا مصرف داروهایی مانند مهارکننده‌های ACE باشد. آسیب سلولی (مانند همولیز یا سوختگی) و دهیدراتاسیون نیز از علل شایع هستند. در نوزادان، نارسایی کلیوی، زایمان سخت یا انتقال خون می‌تواند باعث افزایش پتاسیم شود. گاهی نیز این موضوع را به عنوان بیماری شایع سالمندان در نظر می گیرند.

عوارض بالا بودن پتاسیم در بدن

پتاسیم بالا می‌تواند باعث ضعف عضلانی، خستگی، تپش قلب نامنظم، تهوع و در موارد شدید، ایست قلبی شود. همچنین ممکن است فلج موقت یا مشکلات تنفسی ایجاد کند. در بلندمدت، این وضعیت به کلیه‌ها آسیب بیشتری می‌رساند.

علت بالا بودن پتاسیم خون در نوزادان

در نوزادان، هایپرکالمی اغلب به دلیل عملکرد ناقص کلیه‌ها، نارس بودن، یا آسیب سلولی در حین زایمان رخ می‌دهد. مصرف بیش از حد پتاسیم از مادر یا داروها نیز می‌تواند عامل باشد.

رژیم غذایی برای مدیریت پتاسیم بالا

تنظیم رژیم غذایی یکی از مهم‌ترین راه‌های مدیریت پتاسیم بالا (هایپرکالمی) است. با انتخاب غذاهای کم‌پتاسیم و اجتناب از مواد غذایی پرپتاسیم، می‌توان سطح این الکترولیت را در خون کنترل کرد. این بخش به معرفی غذاهای مناسب، مواد غذایی مضر و نکات کلیدی برای تنظیم رژیم غذایی می‌پردازد.

برای پتاسیم بالا چه بخوریم و چه چیزهایی مضر هستند؟

برای کاهش پتاسیم، غذاهای کم‌پتاسیم مانند سیب، توت‌فرنگی، هلو، کلم، خیار، مرغ، ماهی سفید و برنج سفید توصیه می‌شوند. لبنیات کم‌چرب و غلات تصفیه‌شده نیز مناسب هستند. جوشاندن سبزیجات قبل از مصرف پتاسیم را کاهش می‌دهد. از غذاهای پرپتاسیم مانند موز، پرتقال، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، اسفناج، لوبیا، آجیل، شکلات و غذاهای فرآوری‌شده (مانند چیپس و سوسیس) پرهیز کنید. نمک‌های جایگزین حاوی پتاسیم کلراید و نوشیدنی‌های ورزشی نیز مضر هستند. برچسب مواد غذایی را بررسی کنید و وعده‌ها را کوچک نگه دارید.

برای کاهش پتاسیم چه بخوریم؟

نمونه رژیم شامل صبحانه با نان سفید و تخم‌مرغ، ناهار با مرغ گریل و سالاد کاهو، و شام با ماهی تن و برنج سفید است. ادویه‌های تازه مانند سیر و نعناع بدون پتاسیم بالا مناسب هستند. با متخصص تغذیه مشورت کنید تا کمبود مواد مغذی ایجاد نشود.

درمان‌ها و راه‌های کاهش پتاسیم خون

مدیریت پتاسیم بالا (هایپرکالمی) نیازمند رویکردهای ترکیبی شامل رژیم غذایی، درمان‌های خانگی و مداخلات پزشکی است. هدف، کاهش سطح پتاسیم خون به محدوده نرمال (3.5 تا 5.0 mEq/L) و پیشگیری از عوارض است. در ادامه، روش‌های مختلف برای کاهش پتاسیم خون بررسی می‌شود.

درمان خانگی پتاسیم بالا

مصرف روزانه ۸ لیوان آب برای افزایش دفع پتاسیم از کلیه‌ها مفید است. فعالیت بدنی سبک مانند پیاده‌روی ۳۰ دقیقه‌ای و جوشاندن سبزیجات قبل از مصرف کمک می‌کند. مصرف نمک معمولی (سدیم کلراید) را کمی افزایش دهید، اما زیاده‌روی نکنید. از الکل و کافئین زیاد پرهیز کنید تا از دهیدراتاسیون جلوگیری شود. نظارت بر فشار خون و آزمایش خون منظم ضروری است.

راه‌های پایین آوردن پتاسیم خون

علاوه بر رژیم کم‌پتاسیم و هیدراتاسیون، داروهای دیورتیک مانند فوروزماید می‌توانند پتاسیم را دفع کنند. در موارد شدید، تزریق انسولین با گلوکز یا بی‌کربنات سدیم برای جابه‌جایی پتاسیم به داخل سلول‌ها استفاده می‌شود. دیالیز برای بیماران کلیوی گزینه آخر است. از مکمل‌های پتاسیم و نمک‌های جایگزین اجتناب کنید.

داروی گیاهی برای پایین آوردن پتاسیم

چای سبز، جوشانده قاصدک یا گزنه ممکن است به عنوان دیورتیک ملایم عمل کنند، اما شواهد علمی محدودی دارند. سرکه سیب رقیق‌شده و چای زنجبیل نیز می‌توانند هیدراتاسیون را بهبود بخشند. گیاهانی مانند شیرین‌بیان خطرناک هستند و باید با احتیاط مصرف شوند. قبل از استفاده از هر گیاه با پزشک مشورت کنید.

بالا بودن پتاسیم خون در نوزادان

علت بالا بودن پتاسیم خون در نوزادان اغلب نارسایی کلیوی، آسیب سلولی از زایمان سخت یا انتقال خون است. نارس بودن نوزاد می‌تواند باعث عملکرد ضعیف Na/K شود. مصرف بیش از حد پتاسیم از مادر یا داروها نیز نقش دارد. در نوزادان نارس، هایپرکالمی غیراولیگوریک شایع است.

مدیریت کمبود پتاسیم

کمبود پتاسیم یا هیپوکالمی می‌تواند باعث ضعف عضلانی، خستگی و مشکلات قلبی شود. مدیریت آن شامل اصلاح رژیم غذایی، مصرف مکمل‌ها و درمان علل زمینه‌ای است. در این بخش، به روش‌های دارویی و نکات کلیدی برای درمان کمبود پتاسیم پرداخته می‌شود.

برای کمبود پتاسیم چه دارویی بخوریم؟

برای هیپوکالمی، مکمل‌های پتاسیم کلراید خوراکی (مانند Klor-Con) یا تزریق وریدی در موارد شدید تجویز می‌شوند. دیورتیک‌های حفظ‌کننده پتاسیم مانند اسپیرونولاکتون نیز کمک می‌کنند. دوز معمول ۴۰ تا ۱۰۰ میلی‌اکی‌والان در روز است و باید تحت نظارت پزشک باشد.

مکانیسم دفع پتاسیم توسط کلیه‌ها

کلیه‌ها از طریق توبول‌های دیستال و کورتیکال پتاسیم اضافی را دفع می‌کنند. هورمون آلدوسترون این فرآیند را تنظیم می‌کند و افزایش سدیم در رژیم غذایی دفع را بیشتر می‌کند. اسیدوز یا آلکالوز می‌توانند این مکانیسم را مختل کنند. دیورتیک‌ها دفع را افزایش می‌دهند و در نارسایی کلیوی، این فرآیند مختل می‌شود که منجر به هایپرکالمی می‌گردد.

پرسش های پرتکرار