در جامعه امروز، مراقبت از بیماران و سالمندان در منزل به یک نیاز اساسی تبدیل شده است. یکی از چالشهای مهمی که خانوادهها و پرستار سالمند با آن مواجه میشوند، زخم بستر است که به دلیل نشستن یا دراز کشیدن طولانیمدت در یک موقعیت ثابت به وجود میآید. این مشکل میتواند به شدت کیفیت زندگی بیمار را تحت تأثیر قرار دهد و به درمانهای پیچیده و زمانبر نیاز داشته باشد. بنابراین، شناخت علل ایجاد زخم بستر و استفاده از روشهای درمانی مناسب برای پیشگیری و بهبود این وضعیت بسیار حیاتی است. در این مقاله، به بررسی علل اصلی زخم بستر و روشهای درمان آن خواهیم پرداخت.
زخم بستر چیست؟
زخم بستر، که به نام زخم فشاری نیز شناخته میشود، یک پدیده دردناک است که به علت کاهش جریان خون به پوست در نواحی تحت فشار ایجاد میشود. این عارضه عمدتاً در افرادی که برای مدت طولانی در یک وضعیت ثابت قرار دارند، مانند بیمارانی که در بستر خوابیدهاند یا سالمندانی که به دلیل مشکلات حرکتی قادر به تغییر وضعیت خود نیستند، بروز میکند.
فشار مداوم بر روی نواحی خاص بدن باعث کاهش جریان خون در آن مناطق میشود و این کاهش خونرسانی به معنای محرومیت سلولهای پوست از اکسیژن و مواد مغذی ضروری است، که در نهایت منجر به آسیب و مرگ سلولها و شکلگیری زخم بستر میشود.
انواع زخم بستر
این زخمها طی چهار مرحله مختلف پیشرفت میکنند و شدت آسیب از مرحلهای به مرحله دیگر افزایش مییابد. در اینجا، به بررسی انواع زخم بستر و ویژگیهای هر مرحله خواهیم پرداخت.
- مرحله اول: آغاز خاموش
در این مرحله، زخم بستر به شکل تغییر رنگ در سطح پوست ظاهر میشود. این تغییر رنگ میتواند به صورت قرمزی، سفیدی یا تیرگی باشد و ناحیه تحت فشار ممکن است در ابتدا بدون آسیب به نظر برسد. در این مرحله، پوست هنوز سالم است و تنها علامت بصری تغییر رنگ است که نشاندهنده کاهش جریان خون و فشار بر ناحیه است. درمان به موقع در این مرحله میتواند به پیشگیری از پیشرفت زخم و بهبود کامل کمک کند.
- مرحله دوم: شکافی در بافت
در این مرحله، زخم بستر به بافتهای زیرین پوست نفوذ کرده و به صورت یک زخم باز با قرمزی و التهاب ظاهر میشود. بافتهای آسیب دیده و آسیب دیدن سطح پوست باعث افزایش درد و حساسیت در ناحیه میشود. درمان در این مرحله نیازمند توجه بیشتری است تا از گسترش آسیب جلوگیری شود و زخم به سطح عمیقتری نرسد.
- مرحله سوم: گسترش و تخریب
در مرحله سوم، زخم بستر به عمق بیشتری از بافتهای زیرین گسترش مییابد و آسیب بیشتری به بافتهای عمقی وارد میشود. زخم ممکن است به وضوح بافتهای مرده و آسیبدیده را نشان دهد و احتمال عفونت افزایش مییابد. درمان در این مرحله نیاز به مراقبتهای ویژه و روشهای پیشرفتهتر برای پاکسازی و درمان عفونت دارد.
- مرحله چهارم: تهدیدی جدی
شدیدترین مرحله زخم بستر به عمقهای بسیار عمیق نفوذ میکند و ممکن است به ماهیچهها، استخوانها و تاندونها آسیب برساند. زخمها در این مرحله بسیار بزرگ و عمیق هستند و احتمال عفونت و سایر عوارض جدی بسیار بالا است. درمان در این مرحله پیچیده و دشوار است و نیازمند مراقبتهای پزشکی خاص و درمانهای تخصصی است تا از بروز عوارض شدید جلوگیری شود.
علائم بیماری زخم بستر
این عارضه که در اثر فشار مداوم بر یک نقطه از بدن ایجاد میشود، میتواند عواقب جدی و دردناکی به همراه داشته باشد. در ادامه به بررسی علائم مختلف زخم بستر و اهمیت تشخیص زودهنگام آن میپردازیم.
تغییر رنگ پوست: اولین نشانه هشدار
زخم بستر، به عنوان یک پدیده شناخته شده در بین بیماران بستری و مراقبین آنها، نخستین علائم خود را با تغییر رنگ پوست نشان میدهد. در مراحل اولیه زخم بستر، پوست ناحیه تحت فشار ممکن است به رنگ قرمز یا صورتی کمرنگ تغییر کند. این تغییر رنگ، در مقایسه با قرمزی ناشی از اصطکاک یا تحریک، تفاوتهای مشخصی دارد. با پیشرفت زخم، پوست به تدریج تیره شده و به رنگ آبی یا بنفش درمیآید که نشاندهنده آسیب جدیتری به بافتهای زیرین است.
تغییر بافت پوست: نشانهای از آسیب عمیقتر
تغییر بافت پوست نیز میتواند نشانهای از وجود زخم بستر باشد و به تشخیص زودهنگام کمک کند. در ناحیه آسیبدیده، پوست ممکن است سفت و سخت شده و احساس گرما داشته باشد. علاوه بر این، ناحیه آسیبدیده ممکن است نسبت به اطراف خود گرمتر یا سردتر باشد و بافت پوست ممکن است نرم و اسفنجی شود. در موارد پیشرفتهتر، پوست میتواند به حالت باز شده و زخم عمیقتر شود.
عفونت: تهدیدی جدی برای سلامتی
عفونت یکی از عوارض جدی زخم بستر است که میتواند روند بهبود زخم را به تأخیر بیندازد و عوارض جانبی دیگری به همراه داشته باشد. علائم عفونت شامل تغییر رنگ زخم به رنگهای سبز، زرد یا سیاه است. همچنین، ممکن است از زخم چرک به رنگهای زرد، سبز یا سفید ترشح شود و زخم بوی بدی داشته باشد.
علت به وجود آمدن زخم بستر
زخم بستر، که به عنوان زخم فشاری نیز شناخته میشود، در اثر فشار مداوم و طولانیمدت بر یک ناحیه خاص از پوست به وجود میآید. این فشار معمولاً در نواحی برجسته استخوانی مانند کمر، لگن و پاشنهها اتفاق میافتد و منجر به کاهش جریان خون در این مناطق میشود. وقتی فشار مداوم بر پوست وارد میشود، جریان خون به ناحیه تحت فشار کاهش مییابد و این باعث میشود که بافتهای پوست از اکسیژن و مواد مغذی لازم محروم شوند. در نتیجه، سلولهای پوست آسیب دیده و میمیرند، که به شکلگیری زخم بستر منجر میشود.
علاوه بر فشار مداوم، عوامل دیگری نیز میتوانند در بروز زخم بستر مؤثر باشند، از جمله رطوبت زیاد ناشی از تعریق یا نشت ادرار و مدفوع، اصطکاک و کشش پوست، و وضعیتهای نامناسب دراز کشیدن یا نشستن. این عوامل میتوانند به آسیب بیشتر بافتهای پوست کمک کرده و روند پیشرفت زخم را تسریع کنند. به همین دلیل، شناسایی و مدیریت این عوامل به منظور پیشگیری و درمان مؤثر زخم بستر بسیار حیاتی است.
به نقل از وبسایت mayoclinic :
زخم بستر، آسیبی به پوست و بافت زیرین آن است که بر اثر فشار طولانیمدت روی نواحی استخوانی مانند پاشنه، باسن و دنبالچه ایجاد میشود. افراد با تحرک محدود، بیاختیاری، تغذیه نامناسب، و مشکلات جریان خون بیشتر در معرض این زخمها هستند. علائم زخم بستر شامل تغییر رنگ و بافت پوست، تورم، و درد است. جلوگیری از زخم بستر با تغییر منظم وضعیت بدن و مراقبت از پوست و تغذیه مناسب امکانپذیر است، اما در صورت مشاهده علائم عفونت، نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد.
نحوه پیشگیری از بیماری زخم بستر
خوشبختانه با رعایت برخی نکات ساده، میتوان به طور مؤثری از ایجاد زخم بستر پیشگیری کرد. در این مقاله، به بررسی جامع راهکارهای پیشگیری از زخم بستر میپردازیم.
اهمیت تغییر وضعیت بدن
یکی از مهمترین عوامل در پیشگیری از زخم بستر، تغییر وضعیت بدن است. هنگامی که فرد به مدت طولانی در یک وضعیت ثابت قرار میگیرد، فشار بر روی یک نقطه خاص از بدن افزایش یافته و خطر ایجاد زخم بستر را به دنبال دارد. بنابراین:
تغییر وضعیت منظم: هر 1.5 تا 2 ساعت یکبار، وضعیت بدن فرد را تغییر دهید. این کار باعث میشود فشار از روی یک نقطه خاص برداشته شده و خونرسانی به پوست بهبود یابد.
استفاده از بالشهای طبی: با استفاده از بالشهای طبی در زیر سر، آرنج، پاشنه و سایر نقاط برجسته بدن، میتوان فشار را کاهش داده و از ایجاد زخم بستر جلوگیری کرد.
جلوگیری از کشیده شدن پوست: هنگام تغییر وضعیت بدن، مراقب باشید تا پوست فرد کشیده نشود. کشیده شدن پوست میتواند به آن آسیب رسانده و خطر ایجاد زخم را افزایش دهد.
مراقبت از پوست
پوست، اولین خط دفاعی بدن در برابر عفونتها است. بنابراین مراقبت صحیح از پوست، نقش بسیار مهمی در پیشگیری از زخم بستر دارد.
تمیز و خشک نگه داشتن پوست: پوست را به طور مرتب با آب ولرم و صابون ملایم شسته و به خوبی خشک کنید. از استفاده از مواد شوینده قوی و الکل خودداری کنید.
مرطوب نگه داشتن پوست: استفاده از لوسیونهای مرطوبکننده بدون عطر میتواند از خشکی پوست جلوگیری کرده و به ترمیم آن کمک کند.
بررسی روزانه پوست: هر روز پوست فرد را به دقت بررسی کنید تا هرگونه قرمزی، تورم یا زخم را شناسایی کرده و به سرعت اقدامات لازم را انجام دهید.
تغذیه مناسب
تغذیه سالم و متعادل، نقش مهمی در حفظ سلامت پوست و ترمیم بافتهای آسیبدیده دارد.
مصرف کافی پروتئین: پروتئین برای ترمیم بافتهای آسیبدیده ضروری است. بنابراین اطمینان حاصل کنید که فرد به اندازه کافی پروتئین مصرف میکند.
مصرف ویتامینها و مواد معدنی: ویتامینها و مواد معدنی مانند ویتامین C و روی برای بهبود زخم و تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار مهم هستند.
هیدراتاسیون کافی: نوشیدن آب به اندازه کافی به حفظ رطوبت پوست و بهبود گردش خون کمک میکند.
ترک سیگار
سیگار کشیدن یکی از عوامل خطر مهم برای ایجاد زخم بستر است. نیکوتین موجود در سیگار باعث کاهش جریان خون شده و توانایی بدن برای ترمیم زخم را کاهش میدهد.
ترک سیگار: اگر فرد سیگاری است، تشویق او به ترک سیگار بسیار مهم است.
جلوگیری از استنشاق دود سیگار: افرادی که در معرض دود سیگار قرار دارند نیز در معرض خطر بیشتری برای ایجاد زخم بستر هستند. بنابراین سعی کنید فرد را در محیطی عاری از دود سیگار قرار دهید.
ورزش و تحرک
ورزش و تحرک باعث بهبود گردش خون و تقویت عضلات شده و در نتیجه از ایجاد زخم بستر پیشگیری میکند.
ورزشهای سبک: حتی ورزشهای سبک مانند حرکت دادن مفاصل و انگشتان دست و پا نیز میتواند به بهبود گردش خون کمک کند.
مشاوره با فیزیوتراپ: یک فیزیوتراپ میتواند برنامه ورزشی مناسب برای فرد را طراحی کند.
مراجعه به پزشک
اگر فردی زخم بستر دارد، حتماً باید به پزشک مراجعه کند. پزشک میتواند نوع زخم را تشخیص داده و درمان مناسب را تجویز کند.
درمان بیماری زخم بستر
درمان زخم بستر به طور کلی شامل مراحل زیر است:
- تخلیه بافت نکروتیک و عفونی:
اولین قدم در درمان زخم بستر، برداشتن بافت مرده (نکروز) و عفونی از بستر زخم است. این کار به روشهای مختلفی مانند دبریدمان جراحی، آنزیمی یا خودبخودی انجام میشود. دبریدمان به پاکسازی زخم از بافتهای آسیبدیده و ایجاد محیطی مناسب برای ترمیم کمک میکند.
- پانسمان مناسب:
انتخاب پانسمان مناسب برای زخم بستر از اهمیت بالایی برخوردار است. پانسمان باید بتواند رطوبت زخم را کنترل کند، از آن در برابر عفونت محافظت کند و محیطی مرطوب برای ترمیم بافت ایجاد کند. انواع مختلفی از پانسمانها مانند هیدروکلوئید، هیدروژل، فوم و آلژینات برای درمان زخم بستر وجود دارد.
- کنترل عفونت:
عفونت یکی از مهمترین عوارض زخم بستر است و میتواند روند بهبودی را به شدت کند کند. برای کنترل عفونت، ممکن است از آنتیبیوتیکهای موضعی یا سیستمیک استفاده شود. همچنین، تمیز نگه داشتن زخم و تعویض مرتب پانسمان به کاهش خطر عفونت کمک میکند.
- کاهش فشار:
کاهش فشار بر روی ناحیه زخم از مهمترین اقدامات برای درمان زخم بستر است. استفاده از تشکهای مخصوص، تغییر وضعیت بیمار به صورت منظم و استفاده از بالشهای محافظ میتواند به کاهش فشار کمک کند.
- تغذیه مناسب:
تغذیه مناسب نقش بسیار مهمی در بهبود زخم بستر دارد. بیمار باید رژیم غذایی حاوی پروتئین کافی، ویتامینها و مواد معدنی دریافت کند تا روند ترمیم بافت تسریع شود.
- درمان دارویی:
در برخی موارد، ممکن است از داروهای دیگر مانند داروهای ضد درد، داروهای بهبود دهنده گردش خون و داروهای تقویتکننده سیستم ایمنی استفاده شود.
در پایان
در نهایت، زخم بستر یکی از مشکلات جدی است که میتواند به ویژه در بیماران بستری در منزل، کیفیت زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. پیشگیری از زخم بستر با تغییر منظم وضعیت بدن، مراقبت مناسب از پوست، تغذیه صحیح، ترک سیگار سالمندان و تحرک کافی امکانپذیر است. در صورت بروز زخم، شناسایی زودهنگام و درمان به موقع از پیشرفت آن جلوگیری کرده و به بهبود سریعتر کمک میکند. با رعایت این نکات، میتوان به بهبود کیفیت زندگی بیماران و کاهش عوارض ناشی از زخم بستر دست یافت.
سوالات متداول
1- چگونه میتوان از زخم بستر پیشگیری کرد؟
تغییر منظم وضعیت بدن، استفاده از بالشهای طبی، مراقبت مناسب از پوست و تأمین تغذیه صحیح میتواند به پیشگیری از زخم بستر کمک کند.
2- چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر زخم بستر در مراحل اولیه بهبود نمییابد یا علائم عفونت مانند تغییر رنگ، ترشح چرک، یا بوی بد ظاهر شد، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
3- آیا ترک سیگار به پیشگیری از زخم بستر کمک میکند؟
بله، ترک سیگار به بهبود جریان خون و افزایش توانایی بدن در ترمیم زخمها کمک میکند، که به پیشگیری از زخم بستر مؤثر است.
4- علت سیاه شدن زخم بستر چیست؟
سیاه شدن زخم بستر به دلیل مرگ بافتی (نکروز) ناشی از کاهش یا قطع جریان خون به آن ناحیه است.
5. علائم شروع زخم بستر چیست؟
علائم شروع زخم بستر شامل قرمزی پوست، تغییر دما (گرم یا سرد)، تورم، درد یا ناراحتی، تغییر در بافت پوست و احتمال ایجاد زخمهای باز در ناحیه تحت فشار است. تشخیص زودهنگام این علائم میتواند به جلوگیری از پیشرفت زخم بستر کمک کند.