زخم بستر چیست؟
زخم بستر یا بد سور Bedsore یا زخم فشاری Pressure sore ضایعهای است که در پوست و بافتهای زیر پوستی و بر اثر فشار ممتد و طولانی مدت بر پوست ایجاد می شود. زخم بستر اغلب در نقاطی از بدن ایجاد می شود که پوست روی یک برجستگی استخوانی قرار گرفته و در بین آنها عضله ای وجود ندارد مانند پاشنه و بین باسن ها.
زخم بستر می تواند در افرادی ایجاد شود که مدت زمان طولانی را در یک موقعیت می گذرانند و توانایی تغییر وضعیت خود را ندارند به عنوان مثال کسانی که به دلیل فلج شدن، بیماری، سالخوردگی یا ضعف، توانایی جابجا شدن ندارند. زخم بستر به سرعت ایجاد میشود و درمان آن مشکل است.
علت ایجاد زخم بستر چیست؟
علت زخم بستر این هست که به علت فشرده شدن مکرر پوست بین برجستگی استخوانی زیرین از یک طرف و سطح بستر از طرف دیگر، مویرگهای نغذیه کننده پوست مسدود میشوند. تا وقتی فشار از آن ناحیه برطرف نشده، این مویرگها بسته میمانند. یک انسان سالم در طول خواب به طور غیر ارادی جابجا می شود و باعث میشود محلهایی از پوست که تحت فشار قرار میگیرند به طور مرتب تغییر کنند و به این ترتیب به همه قسمتهای زیر پوست بدن خون بیرسد. اما در یک فرد بیمار این فرایند شکل نمیگیرد.
مکانیسم دیگر این است که در حین مراقبت از یک بیمار در بسیاری اوقات پرستار بیمار، بیمار را به روی بستر یا ملحفه میکشد. این کشیده شدن پوست بخصوص اگر کمی هم مرطوب باشد موجب اصطکاک زیاد بین پوست و سطح زیرین شده و به پوست آسیب میزند. گاهی هم بر اثر نیروهایی که در دو جهت مختلف به پوست و استخوان وارد میشوند آسیب ایجاد میشود. بطور مثال بیماری که در روی تخت خوابیده اگر پشت تخت در زیر سر بیمار بالاتر باشد بیمار به سمت پایین تخت سر میخورد. در این حال پوست زیر باسن به علت اصطکاک با ملحفه ثابت مانده ولی استخوان خاجی و دنبالچه به علت وزن بیمار به سمت پایین تخت حرکت میکنند. این مکانیسم موجب کشیده شدن عروق زیر پوستی و اسیب به خونرسانی پوست میشود.
زخم بستر 4 مرحله دارد:
1: پوست قرمز به نظر می رسد، ممکن است گرم تر از حالت معمول حس شود و همچنین ممکن است خارش داشته باشد.
زخم بستر در مرحله اول
2: یک زخم فرورفته به رنگ قرمز تشکیل میشود و همچنین ممکن است در پوست تاول به وجود بیاید.
3: ظاهری شبیه دهانه ، به دلیل آسیب بافت زیر سطح پوست ایجاد می شود، زخم گود میشود و چربی زیر پوست نمایان میشود.
4: آسیب شدید به پوست و بافت که احتمالاً با عفونت همراه است وارد میشود. ماهیچه ها ، استخوان ها و تاندون ها ممکن است قابل مشاهده باشد.
درمان زخم بستر
زخم های بستر در صورتی که زود تشخیص داده شوند و در مراحل یک یا دو باشند با درمان مناسب میتوانند در عرض چند هفته بهبود یابند ولی درمان مراحل سوم و چهارم مشکل تر است.
مراحل درمان زخم بستر
کم کردن فشار
اولین قدم در درمان زخم بستر حذف فشار ممتدی است که موجب تشکیل زخم شده است. برای این منظور این اقدامات زیر را انجام میشود:
1: جابجایی مکرر بیمار
بیمار باید به کمک پرستار یا سایر بستگان مرتبا تغییر وضعیت داده شود و همچنین در وضعیت مناسب قرار گیرد. کسی که دراز کشیده است باید هر یک ساعت یک بار و کسی که در روی صندلی چرخدار مینشیند باید هر ۱۵ دقیقه وضعیت خود را تغییر دهد. همچنین می توان از تجهیزات کمک حرکتی برای جابه جا کردن بیمار بدون فشار زیاد استفاده کرد.
2: سطوح حمایت کننده
استفاده از بالشت یا بالشتکهای حاوی آب یا هوا میتواند به بیمار کمک کند تا فشار زیادی به محل زخم وارد نشود و همچنین در وضعیت مناسب قرار بگیرد.
3: خارج کردن بافت آسیب دیده و مرده زخم بستر
برای اینکه بافتها بهبود یابند ابتدا باید بافت های مرده از بدن خارج شوند. برای این منظور از روش های متفاوتی استفاده میشود که عبارتند از:
- عمل جراحی و خارج کردن بافت آسیب دیده از بدن
- وسایل شستشو تحت فشار یا استفاده از پانسمانهای خاص که موجب کنده شدن بافتهای مرده از زخم میشوند.
- استفاده از مواد شیمایی مخصوص که مانند آنزیم عمل کرده و بافت مرده را در خود حل میکنند.
4: تمیز کردن و پانسمان مرتب زخم بستر
برای جلوگیری از عفونت باید زخم را مرتبا تمیز نگه داشت. زخم مرحله یک را میتوان با آب تمیز و صابون ملایم به طور مرتب شستشو داد ولی وقتی زخم ایجاد شده است شستشو باید با محلول سالین یا نمکی انجام شود. پانسمان موجب خشک نگه داشتن زخم و جلوگیری از ورود میکروب به آن میشود. انواع مختلف پانسمان بصورت گاز، ژل و فوم وجود دارند.
همچنین برای کاهش درد به بیمار داروهایی داده میشود و در صورت عفونی بودن به بیمار آنتی بیوتیک داده می شود.
5: درمان جراحی زخم بستر
گاهی اوقات زخم بستر به حدی شدید شده و رشد میکند که منطقه وسیعی از پوست از بین رفته و بافت های زیرین آن مانند استخوان و تاندونها بدون حفاظ میمانند. در این موارد ممکن است بدن نتواند بافت جدیدی را بر روی استخوان یا تاندون و بصورت جایگزین پوست بسازد. این بیماران معمولا نیاز به عمل جراحی دارند. در این اعمال جراحی بافت های مرده و عفونی کاملا خارج شده و سپس با استفاده از روشهای جراحی ترمیمی از پوست قسمتهای دیگر بیمار استفاده شده و روی استخوان یا تاندون ها پوشانده میشود.
چگونه از ایجاد زخم بستر با زخم فشاری پیشگیری کنیم
پیشگیری از ایجاد زخم فشاری آسانتر و موثرتر از درمان آن است. موثرترین روش در پیشگیری از ایجاد زخم بستر تغییر وضعیت دادن مکرر بیمار است. این تغییر وضعیت دادن باید بصورت مکرر و مرتب باشد.
در حین تغییر وضعیت باید بدن را در وضعیت هایی قرار داد تا قسمت هایی که بیشتر در معرض زخم فشاری هستند تحت فشار کمتری قرار گیرند.پوست باید مرتبا تمیز شود. وضعیت تغذیه بیمار هم باید خوب باشد.تشکهای مواج میتوانند مانع ایجاد زخم بستر شوند.
